01.07.2015
DİVAN ŞİİRİNDE AY SEVGİLİ VE FELEK İLİŞKİLERİ
Eskilerin inançlarına göre âlem ve gökler dokuz kat felekten yani semadan oluşuyordu. Bu feleklerin her biri insanların kader, şans, baht, kişilik ve ruh hallerini belirleyen özellikler taşıyordu. Felekler dönüşlerine göre insanların gelecekte başlarına neler geleceğini de bildiriyor veya tayin ediyorlardı. Nücum ilmi denilen bu ilme göre yeryüzünün bulunduğu katman Felek’i evvel iken Ay’ın bulunduğu katman, İkinci felek, Güneşin olduğu kat ise dördüncü felekti. Örneğin Felek-i evvel Cuma gecesi ve pazartesine hâkimken diğer günler diğer feleklerin hâkimiyetindeydi.
Yerden sonraki ilk sema da yani birinci kat gökte bulunan Ay ‘ın zaaf, acizlik, cehalet, nemime (kırıcı, üzücü ve dargınlığa sebebiyet veren laf taşıyan- kovucu, fitneci, fesat) , ahyar( dünyanın düzenini sağladıklarına inanılan rica’ül gayb şeyler) ve hareket [1]gibi karakteristik özellikleri vardı.
Tablalardur mihr ü meh altunlu fındıklar nücum
Tîr-i âh-ı âşıka tâlimhane âsuman ( Zati G1014/2)
“Âşığın âh okuna gökyüzü sanki talim yeri, ay ve güneş davul, yıldızlar ise altından fındıklardır.”
Divan şiirinde mihr, hilal, sipihr, , bedr (bedr-i münir), kamer (aks-i kamer, devr-i kamer), meh-tâb, meh-i tâbân, Ay’ın diğer adlarıdır[2]
Çün basdı kadem sipihre ol şah
Gösterdi kusurun arz edip mah Neşati
Çünkü o şah sipihrin yerine ayk bastı ve ay ortaya çıkarak kusurlarını gösterdi. Spihr ayın birinci gökteki yerine denir.
Cemalin afitabından alıp nur
Meh-i tabana döndü cam- ı billur ( Baki)
Billur kadeh güzelliğinin güneşinden nur alarak parlak bir ay gibi oldu.
Ay parlaklığından dolayı sevgilinin yüzüne benzetilmiş, Ay derken sevgili kastedilmiştir. Ayın hilal, dolunay, yarım ay halleri üzerinde de çok farklı tahayyüller kurulmuş, bu açıdan hançere, kılıca, sevgilinin kaşına benzetilmiş veya sevgilinin yüzü, güzelliği ile ilgili alakalı tasavvurlar oluşmuştur. Bu tasavvurlar divan şiirinde oluşmuş bunlardan bazıları da halk şiirimize de geçmiştir.
Ay veya yıldızlar aşığa sevgilinin yüzlerini hatırlatır. Veya çok farklı tahayyüllerde oluşturabilir
Görünen yıldız değül yir yir delinmişdür felek
Gün yüzünün hasretiyle tir-i ahumdan benüm NECATİ
Gökyüzünde yer yer görünen ışıklar yıldız değildir. Senin güneşe benzeyen yüzünün özlemiyle benim çektiğim ah okları gök kubbeyi yer yer delmiştir.
Galiba şems-i cemalin pertevin almış kamer
Nur-ı timsal-i latifinde misal olmuş sana ( İbn Neccar Rıza
Ay’ın nuru senin resminin nurudur. Bu nedenle Ay sana bir misal olmuştur.
Eski simyacılar gümüşe kamer, altına şems, kalaya da zühre demişler [3]bu tabirler divan şiirinde de zaman zaman kullanılmıştır.
Ay parlaklığı ve nuru yüzünden sevgiliye benzetilir. Ay’a yaklaşmak ve ulaşmak zordur. Ben, kaş, kirpik, hat ve zülüfler aşığı sevgilinin yüzüne yaklaştırmaz. Fakat onca kesret içinde sevgilinin yüzü bembeyaz durur ve aşığı ferahlatır. [4]
Ol lahza kim sataştı gözüm zülf-ü ruyuna
Akrep meh i münire vatandır dedim dedi ( Fuzuli)
O anda gözlerim zülüflerle kapalı yüzünü görmek istedi. Ama akrep, ayın nuru benim vatanımdır dedi. Fuzuli bu beyitte ayın akrep burcuna girmiş olduğunu bunun da iyiye işaret sayılamayacağını da ima etmiş, zülüflerin vahdete yani nura benzetilen yüze ulaşmaya engel olduğuna da işaret etmiştir.
Vechinde aks-i mehtap titrer de gösterirdi
Nurun ziyaya karşı aczin sarih ü rana ( R. Ekrem)
Yüzün ayın aksini titrer de gösterirdi. Nurun güneşe karşı aczini açıkça ve güzelce gösterirdi.
Güzeller çıkdılar seyre bile ol mah-tal’at yok
Aceb gün görmedük ahsam sitâremde saâdet yok ( Zati, G641/1)
“Acaba bu benim gün görmedik birisi olup yıldızımda mutluluk olmadığı için mi güzeller gezintiye çıktı, fakat o ay yüzlü güzel onların içinde yok.”
Ay bazen da fitneci ve laf taşıyıcı gammaz bir kadın gibi davranır ve fitne çıkartır.
İLGİLİ KONULAR
KAYNAKÇA
[1] Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları, İst. 1996- shf 111
[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/divan-siirinde-sevgili-imaji-ve-sevgili/75730
[3] A.Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları, İst. 1996- shf 111
[4] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/agyar-nedir-divan-siirinde-rakip/84949
0
0
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın