Hızır İskender ve Ab-ı hayat

Çeşme-i Hayvan حيوان چشمه

Osmanlıca yazılışı çeşme : چشمه

Osmanlıca yazılışı hayvan : حيوان

Çeşme چشمه sözcüğü Farsça ‘da “musluklu su haznesi,  pınar, su kaynağı” anlamlarına gelir. Hayvan  حيوان sözcüğü ise Arapçada “canlılık, dirilik, , dirilik canlı, insanı da içine alan bütün canlılar”[1], anlamındadır.

·        Çeşme-i hayvân veya hızır : âbı-hayât denilen suyun, bengisu çeşmesi.

·        Çeşme-i hıdr, hur veya Hıdır, Hızır: âb-ı hayât çeşmesi.

·        Çeşme-i vasl: kavuşma çeşmesi

Çeşme-i Hayvan, diğer adları ile Ab-ı Hayat Ab-ı Hayvan Bengisudur. Sözcüğün kelime anlamı ise: hayat çeşmesi demektir. Kimi Türk lehçelerinde Mengüsuv, bengüsub olarak da adlandırılan bu suyun Türk dilindeki karşılığı bengisudur.[2]

Çeşme-i Hayvan, içen kişiye ölümsüzlük kazandırdığına inanılan efsanevî sudur. Ab-ı Hayatı bulmak amacı ile dünyayı dolaşan ve fetheden İskender, Hızır ile birlikte Zulumat ülkesine kadar gelmiş, İlyas ve Hızır bir çeşme başında oturup balık yerlerken, suya dşen pişmiş bir balığın suda canlandığını görmüşler; Hızır ve İlyas bunu fark edince ab-ı hayatı bulmuş olduklarını anlamışlardır. Bunun üzerine Hızır  atıyla birlikte bu suya girer ve sudan da içmiş, yanın da bulunan İlyas’a da bu sudan içirir.[3] içmesi için  İskender  ’i de çağırmayı düşünmüş ama tam o anda su ortadan kaybolmuştur. Ab-ı hayatın İskender’e nasip olmayacağını anlayan Hızır bu suyu bulduğundan İskender’e hiç söz etmez. [4]Ama Hızır, İlyas ve Hızır’ın atı artık ölümsüz olmuştur. ( bkz Hızır Kimdir Şiirlerimizde Hz. Hızır Tasavvuru )Hızır ve İlyas’ın buldukları, pişmiş balığı dahi canlandıran, insanlara ve hayvanlara ölümsüzlük kazandıran bu suyun adı bengisu, ab-ı hayat, çeşme-i hayvan adı ile anılan sudur. Hızır bulduktan sonra ve içtikten sonra bu su kaybolmuştur.

Çeşme-i Hayvan, divan şiirinde “Hızır, zulumât, çeşme-i hayvân, ab-ı hayat, sedd-i İskender” gibi unsurlarla bir arada işlenir. Çeşme-i Hayvan   bazen da sevgilinin ağzına, dudaklarına ve saçına benzetilir. Bu benzerlik yapılırken ortaya atılan tasavvur sevgilinin ağzının, dudaklarının ve saçlarının zulumât ülkesine benzetilmesi ve âb-ı hayâtı bulmak için yol çıkan Hızır ve İskender’in yolculuğuna teşbih edilmesinden kaynaklanır.  Sevgilinin saçları, ağzının içi karanlıklar ülkesine yani zulumat ülkesine benzetilir. Sevgilinin azındaki ıslaklık ise ab-ı hayvandır. Aşığın buralara erişebilmesi ab-ı hayatı bulmak demektir.  

• Dil-teşne İskender gibi düştü saçın zulmâtına
• Ey Hızr-hat la‘linden ol ser-çeşme-i hayvânı sun   Ahmet Paşa
• Âb-ı hayât eger leb-i cânândaki ise
• Hızr’uñ cihânda behresi ancak serâb imiş Vizeli Behişti    
• 
  
• İsterüz Hızr hatuñ beklesün ey cân gelsün
• Kılmasun kimse leb-i Çeşme-i Hayvân’ı şikest      Behişti
• 
  
• Hat-ı la’li ki Hızruŋ çeşmesârı anda müdgamdur
• Müşâbihdür du’â-yı nûra yâhud ismi-i a’zamdur.         Bursalı Rahmi 
• Degme bir ḥayvāna cānā leblerüñle sünbülüñ
• Āb·ı Ḥayvān ile ʿömr·i cāvidān virmek neden     Necati Bey 
• 
  
•  Âb-ı hayât-ı lâ’lüne ser-çeşme-i cân teşnedür
• Sun cür’a-i câm-ı lebün kim âb-ı hayvan teşnedür      Baki

Dudağının hayat veren suyuna can pınarı susamıştır. Dudağının kadehinden bir yudum sun ki ona abı-hayat bile susamıştır.

• Likâñı Hızr bahtuñı Sikender (661/3)     
• Lebüñi çeşme-i hayvân yaratdı          Ahmedi 
• Unıtdurur sehâvetüñüz Cevne adını (670/7)
• Şöyle ki pâdişâhumuz adı Sikenderi                    Ahmedi
• Sezâ ki ide leb-i cân-fezâsı rûh ile bahs
• Ne rûh çeşme-i hayvân u ‘ömr-i Nûh ile bahs   Semerkândî-i Âmidî Âgâh

İgili Linklerimiz 

• Mir'ât Nedir Mirât-ı âlemnuma Ayîne-i İskender ve Cem'in Aynası
• Câmı Cem Câm-ı cihannüma Câm-ı âlemnüma,
• İSKENDER'İN AYNASI AYİNEİ ALEM NÜMA
• Cemşid ü Hurşid Menevisi Ahmedi
• Güneş Şiirimizde Şems Mihr Afitâb Hurşid
• Ayine Şiirimizde Ayna Mazmunu ve Örnekleri
• Dârâ III.Darius Kimdir ve İskender
• AYİNE -İ GUBAR ( Jeng ) NEDİR ( Ayna ve Gönül Kiri)
• Cem - Cemşid-i Hurşit ( Divan Şiirinde Cem ve Tüm Özellikleri )
• AYİNE TÜRLERİ ŞİİRİMİZDE AYNALAR VE ÇEŞİTLERİ
• Firdevsi Şehname Konuları Önemi Etkileri
• İskendername Ahmedi
• Kaydafe Kadifekale İskender’in Yenemediği Kadın Hükümdar
• İskender Kimdir Edebiyatta İskender ve Zülkarneyn
• İskenderiye Şehri ve Şiirlerimizde İskenderiye
• Ab-ı Hayat Ab-ı Hayvan Bengisu Nedir Beyit örnekleriyle
• Çeşme-i Hayvan Hızır İskender ve Ab-ı hayat