AYİNE-İ GUBAR

Ayna icat olmadan evvel, insanlar  suya kalaylı kaba veya parlak bir yüzeye bakarak kendilerini seyrederlermiş, camdan yapılmış olan aynaların dışındaki nesneler de genellikle çabucak paslandıklarından, cam aynalar ise nem veya tozdan dolayı kirlendiklerinden üzerlerinde  ayine-i gubar olur yani görüntüyü kirletirlermiş. Çelik, gümüş veya tunçtan yapılan aynalar da bir müddet sonra nem ve pastan dolayı iyi göstermediklerinden kalp, jeng, ayine kelimelerinden bu paslar ve tozlar la ilgili çeşitli mazmunlar türemiştir.

Jeng kelimesi gubar kelimesi ile aynı anlamda, eş anlamlı olarak kullanılan bir kelimedir. Farsça kökenli bir sözcük olan ceng: “Pas, kuf, kir “ anlamlarında ve  Divan şiirinde ayva tüyleri ve aşığın gamı olarak gösterilir. Bu bakımdan gubar ile jeng eş anlamlı olarak kullanılır. 

Aynaları parlatan Saykal denen alet de bu mazmunlarla birlikte kullanılmıştır.

• Saykal ur ol mirate ki pür jeng-i elemdir. 
• Mihre isbat-ı şerîk eyler sükûn-ı bahr-ı sâf
• Iztırâb âyîne-i dîdâr-ı vahdetdür bana                  Şeyh Galip  G.2-4 [1]

Metal aynalar özel bir toz ile parlatılır; gönül aynası da kederle cilalanır, saflaşır.

• Gönül âyînesinde bir gubârım varsa sendedir
• Hafak-tâb eyledin peymânemi hunâb ile sâkî Şeyh Galip  

• Ol ayine-yi tab-ı gubar-ı gamdan azade
• Bula İskender-i zatı cihanda izz-i bi-payan          Fatin

İskender’in aynası gibi hiç tozlanmayan bir ayna ( saf gönül, kalp, temiz yürek) bulan bu cihanda her kederden uzak kalır.( BKZ İSKENDER'İN AYNASI AYİNEİ ALEM NÜMA )

• Bir ah ile eşk ile ayine-i dil olsa saf
• Gubar-ı hatırı reng-i füturu neyleyelim                Naili  Kadîm

Bir ah ile gözyaşı dökerek gönlün aynası saf olsaydı hatır aynasındaki keyifsiz rengi neylerdik ki? Beyit örneklerinden de görüldüğü gibi aynadaki toz görüntüyü kirleten leke pek çok zaman, yürek kiri, veya kalp temizliği, art niyetli veya saf gönül, veya hiç tozlanmayan İskender’in aynası ile alakalı şekillerde düşünülmüştür.

• Velikin ayine-i tab-ı safvet - ayinin
• Bu rüzgârda var suretinde gerd-i melal  

Bu zamanın âdeti olan paklık temizlik ( kalbi temiz neşeli)   mizaç aynasının yüzünde bir sıkıntı rüzgarın getirdiği toz, iç sıkıntısı) var [2]

• Gümüşten ayinler gibi saf iken sinen
• Seza mıdır ola ki pay mal-i gerd –i gubar   Nedim [3]

Senin gümüşten aynalar gibi saf ve temiz sinene aynanın yüzündeki lekeler gibi duran tozlar ve üzüntüler yakışır mı hiç?

Ayine i gubar, ayine – jeng ve saykal tabirleri çoğu kez gönlün pası , kederi ve bu pası giderecek olan şarapla birlikte kullanılır.

• İçelim saki mey –i cam-ı sürur encamı
• Ola ki jeng-i gam ayine –i dilden siline   Tırhalalı Bahari [4]

• Âyîne-veş gubârı cilâ bil safâ gözet
• Ser-tâ be-pây dîde olup tûtiyâ gözet        Şeyh Galip G.32-1 [5]

Gönül aynası kesreti yok etmekle saflaşır. Kesret, aynada pas ve tozdur. Saflık, temizlik, pastan, tozdan arınma aynasının kaynağı, kendini yok etme, yok farz etme ve tevazudur. Kendini yok etme ve tevazu ile kesretten temizlenir.

• Âyîne-veş gubârı cilâ bil safâ gözet
• Ser-tâ-be-pây-ı dîde olup tûtiyâ gözet       Şeyh Galip

• Rûzgârundan der-i ümmîdi dîvâr ide gör
• Konmasun dirsen derûn-ı hâtıra Yahyâ gubar  Şeyhülislam Yahya Hayatı Divanı ve Şiirleri
• 
  
• Olmaz bahâr-ı hatt ile hâtır gubârsuz
• Bu faslda hevâlar olur i‘tibârsuz     Semerkândî-i Âmidî Âgâh

İgili Linklerimiz 

• Mir'ât Nedir Mirât-ı âlemnuma Ayîne-i İskender ve Cem'in Aynası
• Câmı Cem Câm-ı cihannüma Câm-ı âlemnüma,
• İSKENDER'İN AYNASI AYİNEİ ALEM NÜMA
• Cemşid ü Hurşid Menevisi Ahmedi
• Güneş Şiirimizde Şems Mihr Afitâb Hurşid
• Cemşid ü Hurşid Menevisi Ahmedi
• Ayine Şiirimizde Ayna Mazmunu ve Örnekleri
• Cem - Cemşid-i Hurşit ( Divan Şiirinde Cem ve Tüm Özellikleri )
• AYİNE TÜRLERİ ŞİİRİMİZDE AYNALAR VE ÇEŞİTLERİ

KAYNAKÇA 

• ^{[1] Zülfi GÜLER, ŞEYH GALİB DİVANINDA AYNA SEMBOLÜ, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 1, Sayfa: 103-121, ELAZIĞ – 2004}
• ^{[2] A. Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları, İst. 1996- shf.120 den alınmıştı}
• ^{[3] A. Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları, İst. 1996- shf.120 den alınmıştı}
• ^{[4] A. Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları, İst. 1996- shf.120 den alınmıştı}