06.07.2015
AYİNE-İ GUBAR
Ayna icat olmadan evvel, insanlar suya kalaylı kaba veya parlak bir yüzeye bakarak kendilerini seyrederlermiş, camdan yapılmış olan aynaların dışındaki nesneler de genellikle çabucak paslandıklarından, cam aynalar ise nem veya tozdan dolayı kirlendiklerinden üzerlerinde ayine-i gubar olur yani görüntüyü kirletirlermiş. Çelik, gümüş veya tunçtan yapılan aynalar da bir müddet sonra nem ve pastan dolayı iyi göstermediklerinden kalp, jeng, ayine kelimelerinden bu paslar ve tozlar la ilgili çeşitli mazmunlar türemiştir.
Jeng kelimesi gubar kelimesi ile aynı anlamda, eş anlamlı olarak kullanılan bir kelimedir. Farsça kökenli bir sözcük olan ceng: “Pas, kuf, kir “ anlamlarında ve Divan şiirinde ayva tüyleri ve aşığın gamı olarak gösterilir. Bu bakımdan gubar ile jeng eş anlamlı olarak kullanılır.
Aynaları parlatan Saykal denen alet de bu mazmunlarla birlikte kullanılmıştır.
Saykal ur ol mirate ki pür jeng-i elemdir.
Mihre isbat-ı şerîk eyler sükûn-ı bahr-ı sâf
Iztırâb âyîne-i dîdâr-ı vahdetdür bana Şeyh Galip G.2-4 [1]
Metal aynalar özel bir toz ile parlatılır; gönül aynası da kederle cilalanır, saflaşır.
Gönül âyînesinde bir gubârım varsa sendedir
Hafak-tâb eyledin peymânemi hunâb ile sâkî Şeyh Galip
Ol ayine-yi tab-ı gubar-ı gamdan azade
Bula İskender-i zatı cihanda izz-i bi-payan Fatin
İskender’in aynası gibi hiç tozlanmayan bir ayna ( saf gönül, kalp, temiz yürek) bulan bu cihanda her kederden uzak kalır.( BKZ İSKENDER'İN AYNASI AYİNEİ ALEM NÜMA )
Bir ah ile eşk ile ayine-i dil olsa saf
Gubar-ı hatırı reng-i füturu neyleyelim Naili Kadîm
Bir ah ile gözyaşı dökerek gönlün aynası saf olsaydı hatır aynasındaki keyifsiz rengi neylerdik ki? Beyit örneklerinden de görüldüğü gibi aynadaki toz görüntüyü kirleten leke pek çok zaman, yürek kiri, veya kalp temizliği, art niyetli veya saf gönül, veya hiç tozlanmayan İskender’in aynası ile alakalı şekillerde düşünülmüştür.
Velikin ayine-i tab-ı safvet - ayinin
Bu rüzgârda var suretinde gerd-i melal
Bu zamanın âdeti olan paklık temizlik ( kalbi temiz neşeli) mizaç aynasının yüzünde bir
sıkıntı rüzgarın getirdiği toz, iç sıkıntısı) var [2]
Gümüşten ayinler gibi saf iken sinen
Seza mıdır ola ki pay mal-i gerd –i gubar Nedim [3]
Senin gümüşten aynalar gibi saf ve temiz sinene aynanın yüzündeki lekeler gibi duran tozlar ve üzüntüler yakışır mı hiç?
Ayine i gubar, ayine – jeng ve saykal tabirleri çoğu kez gönlün pası , kederi ve bu pası giderecek olan şarapla birlikte kullanılır.
İçelim saki mey –i cam-ı sürur encamı
Ola ki jeng-i gam ayine –i dilden siline Tırhalalı Bahari [4]
Âyîne-veş gubârı cilâ bil safâ gözet
Ser-tâ be-pây dîde olup tûtiyâ gözet Şeyh Galip G.32-1 [5]
Gönül aynası kesreti yok etmekle saflaşır. Kesret, aynada pas ve tozdur. Saflık, temizlik, pastan, tozdan arınma aynasının kaynağı, kendini yok etme, yok farz etme ve tevazudur. Kendini yok etme ve tevazu ile kesretten temizlenir.
Âyîne-veş gubârı cilâ bil safâ gözet
Ser-tâ-be-pây-ı dîde olup tûtiyâ gözet Şeyh Galip
Rûzgârundan der-i ümmîdi dîvâr ide gör
Konmasun dirsen derûn-ı hâtıra Yahyâ gubar Şeyhülislam Yahya Hayatı Divanı ve Şiirleri
Olmaz bahâr-ı hatt ile hâtır gubârsuz
Bu faslda hevâlar olur i‘tibârsuz Semerkândî-i Âmidî Âgâh
İgili Linklerimiz
Mir'ât Nedir Mirât-ı âlemnuma Ayîne-i İskender ve Cem'in Aynası
Câmı Cem Câm-ı cihannüma Câm-ı âlemnüma,
İSKENDER'İN AYNASI AYİNEİ ALEM NÜMA
Cemşid ü Hurşid Menevisi Ahmedi
Güneş Şiirimizde Şems Mihr Afitâb Hurşid
Cemşid ü Hurşid Menevisi Ahmedi
Ayine Şiirimizde Ayna Mazmunu ve Örnekleri
Cem - Cemşid-i Hurşit ( Divan Şiirinde Cem ve Tüm Özellikleri )
AYİNE TÜRLERİ ŞİİRİMİZDE AYNALAR VE ÇEŞİTLERİ
KAYNAKÇA
[1] Zülfi GÜLER, ŞEYH GALİB DİVANINDA AYNA SEMBOLÜ, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, Cilt: 14, Sayı: 1, Sayfa: 103-121, ELAZIĞ – 2004
[2] A. Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları, İst. 1996- shf.120 den alınmıştı
[3] A. Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları, İst. 1996- shf.120 den alınmıştı
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın