04.07.2015
Ayine Ayna
Türkçesi gözgü, Arapça- mi’rat . Ayine şiirimizde mücella, parlak satıh, tecelli, vasıta gibi anlamlarda kullanılmış, ayine sözcüğü ile çok sayıda tahayyüller üretilmiştir. Bu tahayyüller sevgili, sevgilinin yüzü, sevgiliye ayna verme, ayna tutma, aynaya bakan sevgili imajları ile ilgili olduğu gibi sosyal hayat ve tasavvufi anlamlarda da oluşmuştur.
A) Ayna anlamında:
Zinhar eline ayine vermen ol kafirin
Zira görünce kendini put perest olur Baki'
Sakın o kafirin eline ayna vermeyin. Zira kendini görürse put perest olur.
Cehver hatemi destinde dest-i ruy – ı nazında
Cemalin seyr için ayine-i elmasa yüz tutmuş Pertev Paşa
Sevdiğin kimdir bana göster dese ol mah –ru
Destine şad – şerm ile sunsam heman ayineyi Nazim[1]
Tâbdan âyîne-i cûyda Gâlib görünür
Lâleler peyker-i hurşîd ile yan-be-yan Ş. Galip
Ayine ve mir’at eş anlamlı oldukları için mir’at sözcüğü de ayna ve seyredilen eşya anlamında şiirimizde çok sık karşımıza çıkar
Niçin sık sık bakarsın mi’rat-ı mücellaya
Meğer sen de kendi hüsnüne hayran mısın kâfir. Nedim.
Aynanın yüzüne niçin sık sık bakıyorsun. Meğer sen de kendi güzelliğine hayran mısın Kâfir.
Sen olasın deyü yer yer asılup âyineler
Gelene gidene eyler nazarı döne döne Necati Bey
Gâhî ikrâr eyleyüp gâhî dönüp inkârdan
Aksini seyreylerim âyînede dîvârdan Şeyh Galip
Halktan gönlümün vahşet-i ol mertebededir kim
Aksim âdemdir diyu mir’ata niğah eyleyemem Nabi
İnsanlardan nefretim ok adar çok ki, insan yüzü göreceğim diye aynaya bakmam
Mir’at- ı devletin bu da bir sırr-ı mübhemi
Mansıbda aşinalar biğane gösterir. İzzet Molla
Devlet aynasının bir gizli sırrı da şudur. Yüksek makamlarda tanıdıkları yabancı gösterir.
Gün yüzin ‘arz eyledi nev-rûzda ol meh-likâ
Mihr altun kaplu bir âyîne virdi rû-nümâ Baki'
B) Parlak satıh- yüzey anlamında
Mir’at- ı cana bak dil –i mübtelayı gör
Ayine sundu destine şahın gedayı gör Naili Kadim
Canın parlak yüzüne bak gönlün sevdiği kimdir gör. Şahın ellerine ayna verdi düşmanı gör
C) Tecelli gönül aynası manasında.
Daha çok tasavvufi anlamda kullanılır. Kalp tecellî aynasıdır. Allah isim ve sıfatlarıyla gönülde tecellî eder.
Başka ‘âlem bulmuş ol mihr-i cemâl-i yârdan
Zerredir hem âftâb-ı ‘âlem-ârâdır gönül Şeyh Galip
Kalp Allah’ın evidir; âlemlere sığmayan Tanrı insanın kalbine sığmıştır. Dünyalara sığmayan Allah bir gönle sığarsa o gönül yere göğe sığmaz. Yıldırımlar yuvası olan gönül, göklere, kâinata sığmayan bir tecellîdir.[3]
Zatıma mirat edindim zatımı
Bile yazdım adın ile adımı Süleyman Çelebi
D) Vasıta anlamında
Ayinesi iştir kişinin lafa bakılmaz
Şahsın görünür rütbe-i aklı eserinde Ziya Paşa
Tasavvuf şiirinde Ayna
Ayna ve Mir’at sözcükleri tasavvufi manada daha çok gönül aynası, tecelli, insanı-ı kamil ve hayret anlamları ile kullanılır. Ayna, tasavvufta tecellî, vücut, yaratma ve yaratılmışlar (halk, âlem), eşyanın ve insanın mahiyeti, gibi kavramlar ile sofinin halet-i ruhiyesi, hayal, heyecan hayret gibi hal ve duygularını[4]sembolize etmektedir.
Girdâb-ı fikre dalma tehî sırrı var anın
Mir’ât-ı hüsne eyleme hayret-nümâ nazar. Şeyh Galip
Hoşça bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen
Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen Şeyh Galip
Ol eder seyrini bu hâne-i sad-nakşın kim
Sâf âyîne gibi gördügü renge boyanır Şeyh Galip
AYİNE TÜRLERİ ŞİİRİMİZDE AYNALAR VE ÇEŞİTLERİ
Ayine Şiirimizde Ayna Mazmunu ve Örnekleri
Mir'ât Nedir Mirât-ı âlemnuma Ayîne-i İskender Cem'in Aynası
Ayna Tutmak - Ayine Dan- Ayine-i Gerdan
AYİNE -İ GUBAR NEDİR JENG AYNA VE GÖNÜL KİRİ
İSKENDER'İN AYNASI AYİNEİ ALEM NÜMA
KAYNAKÇA
[1] A. Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları, İst. 1996- shf.117
[2] Zülfi GÜLER, ŞEYH GALİB DİVANINDA AYNA SEMBOLÜ, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 14, Sayı: 1, Sayfa: 103-121, ELAZIĞ – 2004
[3] Zülfi GÜLER, ŞEYH GALİB DİVANINDA AYNA SEMBOLÜ, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 14, Sayı: 1, Sayfa: 103-121, ELAZIĞ – 2004
[4] Zülfi GÜLER, ŞEYH GALİB DİVANINDA AYNA SEMBOLÜ, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 14, Sayı: 1, Sayfa: 103-121, ELAZIĞ – 2004
Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın