Ayine Şiirde Ayna Mazmunu Örnekleri

04.07.2015

Ayine Ayna 

Türkçesi gözgü, Arapça- mi’rat . Ayine şiirimizde mücella, parlak satıh, tecelli, vasıta gibi anlamlarda kullanılmış, ayine sözcüğü ile çok sayıda tahayyüller üretilmiştir. Bu tahayyüller sevgili, sevgilinin yüzü, sevgiliye ayna verme, ayna tutma, aynaya bakan sevgili imajları ile ilgili olduğu gibi sosyal hayat ve tasavvufi anlamlarda da oluşmuştur.

A)    Ayna anlamında:

Zinhar eline ayine vermen ol kafirin

Zira görünce kendini put perest olur     Baki'

Sakın o kafirin eline ayna vermeyin. Zira kendini görürse put perest olur.

 

Cehver hatemi destinde dest-i ruy – ı nazında

Cemalin seyr için ayine-i elmasa yüz tutmuş        Pertev Paşa

 

Sevdiğin kimdir bana göster dese ol mah –ru 

Destine şad – şerm ile sunsam heman ayineyi     Nazim[1]

 

Tâbdan âyîne-i cûyda Gâlib görünür

Lâleler peyker-i hurşîd ile yan-be-yan Ş. Galip

Ayine ve mir’at eş anlamlı oldukları için mir’at sözcüğü de ayna ve seyredilen eşya anlamında şiirimizde çok sık karşımıza çıkar

Niçin sık sık bakarsın mi’rat-ı mücellaya

Meğer sen de kendi hüsnüne hayran mısın kâfir.     Nedim.

Aynanın yüzüne niçin sık sık bakıyorsun. Meğer sen de kendi güzelliğine hayran mısın Kâfir. 

 

Sen olasın deyü yer yer asılup âyineler

Gelene gidene eyler nazarı döne döne    Necati Bey   

 

Gâhî ikrâr eyleyüp gâhî dönüp inkârdan

Aksini seyreylerim âyînede dîvârdan   Şeyh Galip 

 

Halktan gönlümün vahşet-i ol mertebededir kim

Aksim âdemdir diyu mir’ata niğah eyleyemem      Nabi

İnsanlardan nefretim ok adar çok ki, insan yüzü göreceğim diye aynaya bakmam

 

Mir’at- ı devletin bu da bir sırr-ı mübhemi 

Mansıbda aşinalar biğane gösterir.      İzzet Molla

Devlet aynasının bir gizli sırrı da şudur. Yüksek makamlarda tanıdıkları yabancı gösterir. 

 

Gün yüzin ‘arz eyledi nev-rûzda ol meh-likâ

Mihr altun kaplu bir âyîne virdi rû-nümâ     Baki'

 

B)     Parlak satıh- yüzey anlamında  

 

Mir’at- ı cana bak dil –i mübtelayı gör

Ayine sundu destine şahın gedayı gör    Naili Kadim

Canın parlak yüzüne bak gönlün sevdiği kimdir gör. Şahın ellerine ayna verdi düşmanı gör

 

C)     Tecelli gönül aynası manasında

Daha çok tasavvufi anlamda kullanılır. Kalp tecellî aynasıdır. Allah isim ve sıfatlarıyla gönülde tecellî eder.

Başka ‘âlem bulmuş ol mihr-i cemâl-i yârdan

Zerredir hem âftâb-ı ‘âlem-ârâdır gönül       Şeyh Galip 

Kalp Allah’ın evidir; âlemlere sığmayan Tanrı insanın kalbine sığmıştır. Dünyalara sığmayan Allah bir gönle sığarsa o gönül yere göğe sığmaz. Yıldırımlar yuvası olan gönül, göklere, kâinata sığmayan bir tecellîdir.[3]

Zatıma mirat edindim zatımı

Bile yazdım adın ile adımı    Süleyman Çelebi

 

D) Vasıta anlamında 

 Ayinesi iştir kişinin lafa bakılmaz

Şahsın görünür rütbe-i aklı eserinde     Ziya Paşa

 

Tasavvuf şiirinde Ayna

 

Ayna ve Mir’at sözcükleri tasavvufi manada daha çok gönül aynası, tecelli, insanı-ı kamil ve hayret anlamları ile kullanılır. Ayna, tasavvufta tecellî, vücut, yaratma ve yaratılmışlar (halk, âlem), eşyanın ve insanın mahiyeti, gibi kavramlar ile sofinin halet-i ruhiyesi, hayal, heyecan hayret gibi hal ve duygularını[4]sembolize etmektedir.

Girdâb-ı fikre dalma tehî sırrı var anın

Mir’ât-ı hüsne eyleme hayret-nümâ nazar.    Şeyh Galip 

 

Hoşça bak zâtına kim zübde-i âlemsin sen

Merdüm-i dîde-i ekvân olan âdemsin sen     Şeyh Galip 

 

Ol eder seyrini bu hâne-i sad-nakşın kim

Sâf âyîne gibi gördügü renge boyanır             Şeyh Galip 

 

AYİNE TÜRLERİ ŞİİRİMİZDE AYNALAR VE ÇEŞİTLERİ

Ayine Şiirimizde Ayna Mazmunu ve Örnekleri

Mir'ât Nedir Mirât-ı âlemnuma Ayîne-i İskender Cem'in Aynası

Ayna Tutmak - Ayine Dan- Ayine-i Gerdan

AYİNE -İ GUBAR NEDİR JENG AYNA VE GÖNÜL KİRİ

İSKENDER'İN AYNASI AYİNEİ ALEM NÜMA

 

KAYNAKÇA

[1] A. Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları, İst. 1996- shf.117

[2] Zülfi GÜLER, ŞEYH GALİB DİVANINDA AYNA SEMBOLÜ, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 14, Sayı: 1, Sayfa: 103-121, ELAZIĞ – 2004

[3] Zülfi GÜLER, ŞEYH GALİB DİVANINDA AYNA SEMBOLÜ, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 14, Sayı: 1, Sayfa: 103-121, ELAZIĞ – 2004

[4] Zülfi GÜLER, ŞEYH GALİB DİVANINDA AYNA SEMBOLÜ, Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi Cilt: 14, Sayı: 1, Sayfa: 103-121, ELAZIĞ – 2004

Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın

Yorumlar