Ayna Tutmak - Ayine Dan- Ayine-i Gerdan

Ayine – (  Ayna Tutmak )  - Ayine Dan- Ayine-i Gerdan

Günümüzde bile  bir hastanın ve kazazedenin nefes alıp  almadığı nefesine ayna tutularak öğrenilir. Eğer aynada buğu oluşmuşsa hasta yaşıyor demektir.

Eskiden  de var olan bu uygulama şiirimize girmiş bir konudur.  Şairler yarin sinesini  veya yanağını ayna farz ederek  çeşitli hayaller kurmuşlardır.  ( BKZ AYİNE TÜRLERİ ŞİİRİMİZDE AYNALAR VE ÇEŞİTLERİ  )

Hasretle çıktı canım  inanmazsa sözüme
Kosun dehanıma  ruhu ayinesini yar.       Ahmet paşa

Şairler nefese ayna tutma  mazmununu genellikle sevgiliyi kandırmak  böylece yarin yanağına veya yüzüne yüz sürmek için  kandırmaca olarak kullanmışlar ölüyor numarası yaparak sevgilinin yüzüne dokunma fırsatını bulmak şeklinde muzipçe düşünmüşlerdir.

Gözün cellâdını gördüm  hayatım gitti ey hûni
İnanamazsan  eğer tut ağzıma mir’ât-ı  ruhsarın      Zati

Gösterirsen ölmeden göster bana ol sineyi
Yoksa hasta son nefeste neylesin ayineyi       Kelim

Ayine gibi herkese yüz vermesin ol mah
Bir bağrı yanık aşıkın uğrar nefesine                 Baki

Can gamınla çıktı cana  ger inanmazsan ana
Bir nefes tutu ağzıma ayine-i ruhsarını            Hafız  Behlul 

Halk şiirimizde ayna tutmak başka manalarda kullanılmış,  erkeklerin kızlara ayna tutması ilanı aşk manasında  yapılan bir adet olmuştur.

Şiirimizde Ayine  Dan- ayna muhafazası, Ayine dar,- berber çırağı , berber  yardımcısı, - mazmunları da ayine ile birlikte düşünülüp kullanılmıştır.)

Kime hem sohbet idin bezmde hem yarin kim idi
Acep ârastesin  ayine dar- ın kim idi.       Ağah 

Cism-i pâkinde  letafet o kadar ki sanasın
Sinesi ayinedir, ayine – dan piraheni       Nefi

 
Ayine-i Gerdan

Eskiden  hint fakirleri  hatta  kalenderi dervişleri göğüslerinde bir  ayna taşır , aynada kendine bakmak isteyenler bu aynaya bakarlarsa onlara biraz harçlık verirlermiş .

Zülfü şebin de yarin meh yüzünü gören der
Mağripte bir kalender ayine tuttu aya      Fuzuli [1]

Sevgilinin kara saçları arasında beyaz sinesini görenler  bir kalenderinin Ay’a ayna tutuğunu zanneder Bunun dışında   yuklkarıdaki beyitte de  görüldüğü gibi ayna  parlaklığı  ve beyazlığı yönünden  sevgilinin  gerdanına benzetilmiş,  bununla ilgili çok çeşitli hayaller ve mazmunlar üretilmiştir.

Niyet aynası  bir işin olup olmayacağını öğrenmek için bakılan çini aynadır. 

Hindu- yı- zülf elinde bir  ayinedir  ruhun
Nazırlar ana ki dü cihandan haber verir.    Ahmet Paşa

Siyah zülüflerin  ( Hindiler kara ve  kesrettir . Aynalarına bakarak geleceği bilirler)  ruhununun aynasıdır  ki onlar iki cihandan da haber verir.

Cebhe mir’atı sanem  hane-i dildir pak ola
Tutalım niyyetini etme ireat  görünür       [2]

Ey sanem ( güzel –put) alın   gönüldeki niyetlerin aynasıdır. Sen  niyetini sakladığını sandığın için rahat ol. Biz o aynaya bakarak niyetini görürüz.

Nûr-ı şems-i bâdeye mir’ât-ı câm etdin beni
Kalmadı noksanım ey meh-rû tamâm etdin beni  Şeyh Galip

Sevgili, aşığın gönül aynasında, güneş gibi doğdun  Aşık gönlündeki bu güneşten başka hiçbir şeyi göremez;  oldum.

 

• Ayine - Şiirimizde Ayna Mazmunu ve Örnekleri
• AYİNE TÜRLERİ ŞİİRİMİZDE AYNALAR VE ÇEŞİTLERİ
• Ayna Tutmak - Ayine Dan- Ayine-i Gerdan
• AYİNE -İ GUBAR NEDİR ve MAZMUNU ( Ayna ve Gönül Kiri)
• AYİNE- İ İSKENDER ve AYİNE-İ ALEM NÜMA

 

 KAYNAKÇA

 

• [1] A. Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları,  İst. 1996- shf.120 den alınmıştır.
• [2] A. Talat Onay, Eski Edebiyatta Mazmunlar, MEB Yayınları,  İst. 1996- shf.120 den alınmıştır.