Behlul-ı Dana Kimdir ve Kıssaları

 Behlül-i Dânâ Kimdir

Asıl ismi Vüheyb bin Ömer Sayrâfî olan  kendisini deli divane gibi gösteren, Harun Reşid zamanında yaşamış Allah aşkıyla kendinden geçmiş bir veli ve zat olarak bilinen Kufeli bir âlim ve  ariftir.

Dâna “bilge, bilgin” anlamına gelen bir kelimedir.  Behlul ise, gülen, gülen adam anlamına gelir. Bu nedenle Behlül-i Dânâ kelimesi dilimize güldüren  bilge anlamına gelebilecek bir  terkiptir.

Behlûl-i Dânâ adıyla şöhret bulan bu mutasavvıf un  doğum tarihi kesin olarak bilinmemekle birlikte Harun Reşid  zamanında yaşamış ve ömrünün çoğunuBağdat Ş 'ta geçirmiştir. ( BkzBağdat Şehri Divan Şiirinde Dârü’s-Selâm )

Hârûn Reşîd ‘in manevi kardeşi kabul edilmiş Hârûn Reşîd'e  nasihatler verdiğine dair  söylenceler ile meşhur olmuştur. “B azı kaynaklar onun Harun Reşid’in kardeşi olduğuna dair rivayetlerde bulunsa da bunun aslı yoktur. “[1] Herkese ders olacak hikmetli sözleri çok meşhurdur

 805 (H.190) de  Bağdât'ta vefât  eden Behlül-i Dânâ ‘nın mezarı Dicle kenarında Şunûziyye kabristanlığındadır. [2]

Behlül Dâna İran, Irak ve Türk edebiyatında çok önemli bir yere sahip  olmuş kendini divane gösteren ama hikmetli sözleri ile veli mertebesinde görülen   alaycı,  hicivli ama ibretlik nükteleri ile  edebiyatımızda adı sık sık geçen  “bilge  divane” tiplemesi ile  meşhur olmuş, önemli simalardan biridir. ( BKZ Şiirimizde Behlül-i Dânâ  ) 

Mensur ve nesir eserlerde hicivli, alaycı konuşan, deli  ve divanece eylemler yapıp, çok hikmetli ve nükteli sözler söyleyen bir tip olarak belirginleşir. Ha life Harun Reşit’e çekinmeden  doğru bildiği her sözü  söyleyen, ona yol gösteren, korkusuz deli dolu, bir  düşünür  olarak karşımıza çıkar.  Harun Reşid ile olan kıssaları  çok meşhur olmuştur.

 Behlul Dana  divane gibi davranarak verdiği dersler ile divan şiirimizde ve kimi halk anlatılarında karşımıza çıkan önemli bir figürdür. Adı, İslam dünyasına yayılması,  divan şairlerimizin sık sık mesel göstermesi bakımından da önemlidir.    Harun Reşit ve divane kardeş Behlul Dana tezatı ile  şiirlerimizde sık sık  adı geçmiştir.   Üstelik Arap, Acem Türk, Hint ve Pakistan edebiyatında da bilinen bu âlim ve arif kişinin adı pek çok fıkralarda ve kıssalarda da geçer.

Kıssalarından Örnekler

“Bir gün Behlül'ü kabristanda gördüler. Ayaklarını kabir taşları arasına sokmuş toprakla oynuyordu. Kendisine; "Ey Behlül ne yapıyorsun?" diye sordular. Onlara gayet sâkin olarak; "Bana eziyet etmeyen, gıybetimi yapmayan insanlarla oturup sohbet ediyorum.." diye cevap verdi.

“ Hasan bin Sehl anlatır. Bir gün çocuklar, Hz. Behlül’e taş atmağa başladılar. Taşın birisi vücudunu kanatınca, “Ey çocuklar! Ben Allahü teâlâya tevekkül ettim. O elbette bana kâfidir. O ne güzel vekîldir. Ancak Allahü teâlâya yaklaşmak insana rahatlık verir. İnsanlara eza ve cefâ yapanlar hiç merhametli olur mu?” dedi. Ben dayanamadım. “Ey Behlül, çocuklar sana taşla vuruyorlar, sen onlara merhamet ediyorsun. Bu nasıl iştir?” dedim. O da, “Sus!… Allahü teâlâ, benim üzüntü ve acımı, onların da sevincinin çokluğunu elbet biliyor. Umulur ki, bazımızı, bazımıza bağışlar” buyurdu.”[3]

Külhan-ı aşkın temaşa eyle her bir kuşesin
Kim nice Behlul-ı vakte hab- gehtir her biri     Neşati [4]

Aşkın külhanını  seyret ki her  birinin köşesinde   Behlul gibi  nice yatıp kalkan  arifleri görürsün.

 KAYNAKÇA

[1] Behlül-i Dânâ, http://ahmetsimsirgil.com/behlul-i-dana/

[2] İSLAM ALİMLERİ ANSİKLOPEDİSİ, BEHLÜL DÂNÂ, https://www.ehlisunnetbuyukleri.com/Islam-Alimler

[3] Behlül-i Dânâ, http://ahmetsimsirgil.com/behlul-i-dana/

[4] A. Talat Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar, MEB Yayınları, 1996- SHF 135