Bilinç Akışı Anlatım Tekniği Özellikleri Türk ve Dünya Yazarları

Bilinç Akışı Anlatım Tekniği Nedir

 Bilinç Akışı:  stream of consciousness

İç monolog’ (interior monologue)

Bilinç akışı anlatım tekniği, Freud’un psikanaliz tedavide kullandığı ve serbest çağrışım yöntemi olarak adlandırılan psikanalist metodun modernist edebiyatta alternatif bir anlatım tekniği olarak kullanma çabasıyla ortaya çıkmıştır.  Bilinç akışı tekniği, ben merkezli anlatımı seçen kurmaca eserlerde İç monolog (interior monologue) şeklindeki anlatım biçiminin türevlerinden biri olarak şekillenmiştir.

Farklı Tanımları

“ Figürlerin iç dünyalarını aracısız ve bütün karmaşasıyla aktarmak amacıyla, çağrışıma dayalı olarak birbirini izleyen cümleler şeklinde uygulanan bir tekniktir. ” (Sazyek, 2013, s. 76).[1]  Olayları, anlatılanları “  belli bir sıraya koymadan olduğu gibi kahramanın geçmişe, bugüne ait duygu, düşünce ve hatıralarını mantıksal düzen aramadan aktarmaya çalışan, zihninde anlık yanıp sönen düşünceleri, sayıklama edasıyla kâğıda dökme.”[2] “ yöntemine dayalı anlatımdır. "…çoğunlukla zihinsel süreçlerin, özellikle de bu süreçlerin rastgele, düzensiz, çağrışımsal ve tutarsız niteliğini ele veren her teşebbüsün metinde anlatılmasını/ betimlenmesini ifade eden genel bir terim olarak kullanılmıştır. ”[3]

Tanımlardan hareketle bilinç akışı anlatım tekniğinin ben merkezli ve iç diyaloglara dayanan anlatımın  bir türevi olduğu söylenebilir. Bu anlatım tekniği, belli bir sisteme, sıraya, kronolojiye dayanmayan, vaka dizininde mantıksal bir sıra gözetmeyen, çağrışımlara dayanan, rast gele iç konuşmalara göre şekillenen bir anlatım biçimidir.

Bilinç Akışı Anlatım Tekniği ve Özellikleri

Bilinç akışı anlatım tekniği, Marcel Proust, Franz Kafka, James Joyce, Virginia Woolf, William Faulkner gibi modernist yazarların Freud’un psikanaliz tedavide kullandığı metodundan esinlenerek oluşturdukları bir anlatım yöntemidir. “Bilinç akışı anlatım tekniğinin psikolojiden edebiyata girişi May Sinclair sayesinde olmuştur.” [4]

Bu tip anlatımda toplum ile uyumsuzluk yaşayan sorunlu bireylerin şuurları altındaki ruh hallerinin aktarımı öne çıkar. Bu bireylerin çağrışımlar sonucu ortaya çıkan iç düşünceleri,  tutarsızlıkları, sorunlar karşısında aldıkları ruhsal tepkileri vb. anlatımın odak noktası haline gelir.   Birey’in şuuraltını hareketlendiren duyguları, düşünceleri, tepkileri; geçmişe ve güne düzensiz gidişli gelişlerle aktarmaya odaklanan anlatıma sahip  kurmaca metinlerde olay, mantıksal gelişim ve kronolojik sıra karmaşık ve düzensiz hale gelir. Anlık izlek, duygu ve düşünceler uzun, karmaşık ve cümle kurallarını önemsemeyen uzun cümleler halindedir.  Düşünceleri aktarılan  “ben “ kahramanın nesneleri, hayatı, olayları nasıl algıladığı rast gele şuuraltı yansımaları olarak aktarılır. Böylece başı sonu olmayan bir takım olaylar dan da söz edilir. Ancak bu olaylar yazarını serim, düğüm çözüm planı hazırlama zahmetine sevk edecek bir intizam veya kronolojik silsile aşamasına gelemez. Bu tip kurmaca eserlerin planları , plansızlıktır.

Bilinç akışı anlatım tekniğine sahip metinlerdeki bireyler genellikle toplumdan kopmuş, içlerine kapanmış, a sosyal hale gelmiş, diğer insanlarla iletişim güçlüğü yaşayan, huzursuz “ toplum içindeki yeri ve değeri göz ardı “ edilmiş, önemsiz, yalnız, uyumsuz, sorunlu kentli bireyler olmaktadır.

Özellikle varoluşçu edebiyatın etkisinde kalan, I. ve II. Dünya savaşının ruhsal ve fiziksel travmalarını yaşamış yazarların eserlerinde görülen bu anlatım tekniği insanı anlamaktan ziyade şuuraltında dolaşan bunalım emarelerini ortaya koymak amacına yönelmiştir.

Bilinç akışı tekniği ile sorunlu bireylerin ruh hallerini, şuuraltından fırlayan tutarsızlıklarını ve sorunlarını ortaya koyan bu tip eserlerin çözüm veya analiz amaçları da yoktur.  “Bilinç akışı yöntemiyle yazarlar, bir insan ile ilgili tüm gerçekleri kronolojik zamana bağlı olmadan “ [5] anlatmaya odaklanmışlar, bu tip anlatımı tercih eden başarısız yazarlar eserlerinde bir sonuç, tahlil veya bir çözüm önermemişlerdir.

Bilinç akışı tekniği ile yazan romancıların, anlatımlarında noktalama işareti kullanmaktan kaçındıkları, ele aldıkları bireyin yerlerine geçip ben dili ve iç monologlarla anlatırlarken de cümle kurma kurallarını hiçe sayan iç hezeyanların yansıması şeklinde bozuk cümleler kurdukları, eserlerinde sistematik ve kronolojik bir olay sırası da düzenlemedikleri dikkati çeker.  Anlatım aslında bir iç monolog da değil parça parça veya anlık düşünceler şeklindedir. Örneğin  Oğuz Atay’ın  bilinç akışı tekniği ile yazılmış olan " Tutunamayanlar " adlı romanının ilk 75 sayfası noktalama işaretleri kullanılmadan bu şekilde yazılmıştır.

Şuuraltını uyandıran objeler ve tavırların akla getirdiği düşünce ve duygu tepkimeler kopuk düşünceler, şuursuz ve rast gele kurulan cümleler, anlamı ve noktalaması bozuk ifadelerle yazılır. Modernist roman ve bilinç akışı anlatıma sahip yazarların; yazım, imla, anlatım tekniği, diğer edebi bilgi birikimi ve kaidelerini de hiçe sayacağı ap açıktır. Üstelik bu kolaylık ve rahatlık edebiyat eğitimi olmayan birçok kişinin yazar olmasına ve sayılmasına olanak sağlayacaktır.

Bilinç Akışı Tekniği ve İç Monolog

Bilinç akışı tekniği ile iç monolog ve iç konuşma bir biriyle çok karıştırılır.  Ancak büyük benzerlik taşımalarına rağmen bu iki teknik arasında farklar vardır. İç monolg iç konuşma şeklindedir ve genellikle kahraman kendi kendisiyle konuşur. Bilinç akışı tekniğinde ise iç konuşmadan ziyade akla gelen düşünceler aktarılır.  Bilinç akışı tekniği gramere, imlâ kurallarına, cümle kurma kaidelerine, düşünsel veya vakanın kronolojik gelişimlerine riayet de etmeyen bir anlatım olmaktadır. Oysaki tezli, sosyal ve psikolojik romanlarda daha çok karşımıza çıkan iç monologa dayalı anlatımlarda bunlara dikkat edilir. İç monolog türü anlatım tekniğinde düzenli bir vaka planı, sağlam cümle kurguları, ruhsal çözümlemeler, tahliller ve analizler de vardır.  Oysaki bilinç akışı tekniği, yarattığı düzensizlik ve karmaşadan bir sonuç çıkarmayı veya çözümleme yapmayı daha çok okurun hayaline bırakmaktadır.

Bilinç akışı anlatımında soyut ifadeler, yanında sayıklama gibi manasız, düzensiz hatta mantıksal yönden bozuk ifadelere de rastlanılır. Bilinçsizliğe yakın, bazen saçma sapan çoğu kez de sürekli değişen düşünceler ard arda akışıp gider.

Marjinal konulara yönelmek, sıradışı anlatım , geleneksel kaideler dışında davranmak edebiyatta da ilgi konusu olabilir. Modernist edebiyatı, edebiyatsız yazarlık haline getirmek , edebi birikimi, gramer kaidelerini anlam ve cümle kurallarını hiçe saymak da bir yöntem olmasına rağmen edebiyatı ve amacını dejenere etmek uzun soluklu bir ilgi ve takdir  yaratamayacaktır. Şu halde bilinç akışı anlatımı ve modernist öykücülüğü edebiyatsız edebiyat haline getirmek yazara ve topluma bir şey kazandırmayacaktır. 

James Joyce’un  Ulysses, J.D. Salinger’ın Çavdar Tarlasında Çocuklar , i Virginia Woolf’un, Deniz Feneri, Mrs. Dalloway; Jack Kerouac’ın Yolda (On The Road),  Yusuf Atılgan, Anayurt Oteli, Örneğin  Oğuz Atay’ın  " Tutunamayanlar ", bu anlatım tekniğini kullanan eserlerden bazılarıdır.

TÜRK EDEBİYATINDA BİLNÇ AKIŞI ANLATIMI KULLANAN YAZARLAR

Mehmet Eroğlu, Yusuf Atılgan, Adalet Ağaoğlu, Oğuz Atay, Sevgi Soysal, Orhan Pamuk ve Hasan Ali Toptaş  bu anlatım tekniğinde örnekler vermişlerdir. Orhan Pamuk‟un Sessiz Ev‟i, Yusuf Atılgan‟ın Anayurt Oteli, Adalet Ağaoğlu‟nun Bir Düğün Gecesi bu anlatımı kullanan romanlara örnek verilebilir.

Yabancı Yazarlar

Virginia Woolf — Dalgalar
J.D. Salinger’ın Çavdar Tarlasında Çocuklar’ı (“The Catcher In The Rye”)
Dorothy Richardson’un “Pilgrimage”
James Joyce’un Ulysses’i (özellikle de Molly Bloom’un içkonuşmaları)
iVirginia Woolf’un, Deniz Feneri, Mrs. Dalloway;
William Faulkner’ın “The Sound and the Fury” ve “As I Lay Dying”
Robert Anton Wilson ve Robert Shea’nın “Illuminatus!”
William Styron’un “Lie Down in Darkness”
Allen Ginsberg’in “Howl” adlı şiiri
Jack Kerouac’ın “On The Road”
Samuel R. Delany’nin “Dhalgren”
Hubert Shelby Jr.’ın “Last Exit to Brooklyn”
Hunter S. Thompson’ın “Fear and Loathing in Las Vegas”
Jerzy Andrzejewski’nin “Gates to Paradise”
A.B. Yehoshua’nın “A Late Divorce”
Will Christopher Baer’ın “Phineas Poe Trilogy”si (“Kiss Me”, “Judas” ve “Hell’s Half Acre”ın tamamında, “enny Dreadful”un bazı bölümlerinde görülür)

KAYNAKÇA 

[1] Sazyek, Hakan (2013). Roman Terimleri Sözlüğü, Ankara: Hece Yayınları.
[2] Tülay KARATEKİN, FİKRİMİN İNCE GÜLÜ ROMANINDA BİLİNÇ AKIŞI TEKNİĞİ, Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi (4. Uluslararası Sosyal Bilimler Sempozyumu‟
[3] DR. YAŞAR ŞİMŞEK, İç Monolog” ve “Bilinç Akışı” Tekniği Açısından Oğuz Atay’ın “Unutulan” Hikâyesi, https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/908945
[4] https://tr.wikipedia.org/wiki/Bilin%C3%A7_ak%C4%B1%C5%9F%C4%B1_(anlat%C4%B1m_y%C3%B6ntemi)
[5] Serdar ODACI, ULYSSES ve TUTUNAMAYANLAR’DA BĐLĐNÇ AKIŞI TEKNĐĞİ“ http://turkoloji.cu.edu.tr/YENI%20TURK%20EDEBIYATI/serdar_odaci