Bindallı Geleneksel Elbise

ANADOLU'DA  BİNDALLI

Bindallı ile ilgili tariflere bakarak bindallı hakkında fikir sahibi olmaya çalışalım.“Çoğunlukla mor kadife üzerine sırma ile kabartma dal, yaprak ve çiçek işlenmiş giysi veya örtü. ““Genç kızların veya kadınların eskiden gündelik yaşmada günümüzde de düğün kına geceleri veya benzeri özel günlerde giydikleri, metal tellerle kadife, cuha, atlas kumaş üzerine çeşitli desenlerin işlenmesiyle elde edilmiş, uzun kollu, kenarları yırtmaçlı, ayak bileklerine kadar uzanan geleneksel giysi türü.”                               

“Kadife ve atlas gibi kumaş çeşitleri üzerine el işi ile tellerle üzerine motifler işlenerek süslenen, yöresel eğlenceler de ve özel günlerde giyilen, bordo, kırmızı, mor, eflatun gibi renklerde olan, kemer, çarık gibi aksesuarlarıyla bütünleşen geleneksel giysi.”

 Dokunduktan sonra üzerine, sırma, sim, altın tel ve benzer materyal kullanarak, çeşitli tekniklerle serpme dal, yaprak, çiçek vs. motifler işlenmiş kadife ya da atlas kumaşa yapılan uygulamaların genel adı.”

Bu az çok farklı gözüken tarifler bizlere bindallı hakkında belirdin bir fikir vermek için yeterlidir. Bindallıların uzun, kollu, uzun etekli, tek parça ve omuzdan topuğa kadar uzanan, üzeri çeşitli desenlerle işlenen, bu desenlerin kumaş üzerine tel ile dikilen desenlerden oluşan bir giysi olarak özellik kazandığı belli olmaktadır.

Bindallıların yapımı kadife ya da atlas kumaş üstüne, sırma, kılaptan ya da sim ile serpme dal, yaprak, çiçek motifleri işleyerek elde edilen işlemeli kumaşlara dayanmaktadır.  Seçilen, en çok tercih edilen renkleri, koyu kırmızı, mor, lacivert ve benzeri koyu renkli kumaşlardır.   Bindallıların özel günlerde giyilen özel bir kıyafet olması günümüzde de gelinlik veya kına gecesi kıyafeti olarak geleneklerimize yerleşmesine vesile olmuştur.

Bindallı kumaşın adı veya bir yapım türü olarak değil giysinin adı olarak kullanılır hale gelmiştir. Bindallı denmesindeki sebeplerden birisi, yanlardan ve kol kesimlerinde yırtmaçlarının olmasıdır. Diğer bir sebebi ise bindallı kumaşlarının üzerlerinin altın renkli simler veya gümüş tellerle üzerlerine lale, çiçek, yaprak, hatayi, bulut gibi geleneksel Türk kumaşlarında ve süsleme sanatlarında da gördüğümüz desenlerin işlenmiş olmasıdır. Yapımındaki bu özellik sebebi ile Bindallıya bazı yörelerde Maraş işi, sırma veya sim işi de denilir.

BİNDALLININ YAPIMI

“Bindallı, kartondan hazırlanan motiflerin, kadife, çuha, atlas, keçe, arakiye kumaşlarının üstüne aplike yöntemiyle, altın, gümüş, sim (ipek ipliğin üstü gümüş ince tel sarılmış şekli) veya altın, gümüş kaplamalı bakır tellerin kartonun üzerinden iğne ile sarma usulü ile geçirilmesi yoluyla yapılır. “ ( 1 )

Bindallı kelimesi aslında elbise değil üretilen kumaşın özelliği ile ilgilidir. Bu bakımdan her ne kadar elbise anlamında kullanılsa da aslında özel yöntemlerle süslenen bir kumaş adı olarak anlaşılmalıdır. Bu tür kumaşlar sadece bindallı olarak bildiğimiz uzun elbisenin yapımında değil, gelin elbiseleri, gelin yatağı veya sünnet yatakları, yorgan, yorgan örtüsü, yastık takımlarının yapımı için de kullanılan bir kumaştır. Bu tür eşyalara da çiçek ve dallı motiflerin, elbisenin veya yatak takımının tümünü kaplamasıyla meydana gelen görümünden dolayı bindallı denilmektedir.(1) .  Bu bilgilerden yola çıktığımızda Bindallı elbisenin adı değil elbisenin kumaşının yapım tekniğinin adıdır. Bindallı sözcüğü kumaşın üzerinde çiçek, desen ve süslemelerin yapım tekniğini ve özelliklerini ifade eden bir kelimedir.

Bindallı el işi göz nuru ile yapılan bir el sanatımızdır. Bindallı sanatının geçmişi 14.-15.yüzyıllara kadar gitmektedir. Ancak, o devirde elle dokunmakta olan kadife ve atlas kumaşların yapılışları ve kullanılan tel ile teknik tümüyle farklıdır.

 Atlas, Cuha, zerbaft, seraser adı verilen kumaşlarla yapılan ( 2 geniş bilgi için Bkz. "Türk Kumaşları ve Alfabetik Adları " Fikri Salman l  ) bindallıların üzerine yapılan işlemeler kumaşın üzerine sonradan ve dışarıdan yapılan işlemeler şeklinde değildir. Bu tip kumaşlar ipeğin gümüş, sim veya altın tellerle dokunup kumaşın bu şekilde motiflerle süslenmesi şeklindeydi.  Bu tip kumaşlar; altın, gümüş ve ipek gibi kıymetli dokuma malzemeleri simkeşhanelere ve tüccarlara ısmarlanır veya sarayda dokunurdu. Bu tip kumaşların üzerine dikilecek motifler önceden tespit edilir sipariş ve üretim buna göre yapılırdı. ( 3 Senem UĞURLU, agy)

Saray içi hazırlanan kıyafetlerin halk tarafından  giyilmesi ve üretilmesi yasaktı.  Bindallıların Kemha, Seraser, Diba, Zerbaft,  gibi saraya özel olmayan türlerini halktan kişiler de giyebiliyordu. Halk için yapılan bindallılarda  “Düz dokumalar ise renkli iplikler ile Anavata, altın ipliklerle Dival, Suzeni, Bindallı, Tepebaşı, Sarma türü teknikler ve işlemelerle süslenmiştir. Lale, üç benek, karanfil, hatayi, penç, rumi, yaprak, bindallı, bulut motifi gibi geleneksel Türk motifleri belirli tarzlarda hazırlanırdı”  Kullanılan motifler, diğer saray sanatı dallarında görülen motiflerdi. Motiflere göre kumaşın cinsi değişmekteydi.” ( 3 Senem UĞURLU, agy)

Bu kumaşların yapım tekniği günümüzde unutulmuştur.  17.ve 18. yüzyıllarda genellikle Bursa ve yöresinde bindallı tekniği ile yapılmış, dünyada eşine rastlanmayacak güzellikte eserlere rastlanır. (3)  Bursa da yapılan tarihi bindallılarda karton yerine ipek ibrişim kullanılmış ve kalın gümüş telle kabarık motiflerle şekillendirilmiştir. 1800′lü yıllardan sonra Bursa, Kütahya, Kahramanmaraş, Erzurum, Edirne (rumeli) ve İstanbul bindallısı olarak adlandırılan farklı örnekler görülür.

Kullanımı günümüzde azalan bindallı, eskiden gelinlik kıyafetlerde, yöresel kıyafetlerde yaygın olarak uygulanırdı. Batıda Kütahya, doğuda Erzurum da yapılan bindallılar arasında çok değerli olanlar vardır. Güneydoğu illerinde yapılanlar da motif açısından çok zengindir.

Osmanlı döneminde evlenen kızlar düğünlerinde gelinlik olarak giyerlerdi ve evlendikten sonra da bir kenara kaldırılmaz, katıldıkları tüm düğünlerde kıyafet olarak giyerlerdi.  Bindallı giyme geleneği kına gecelerinde ve düğünlerde özel geceler ve eğlencelerde sürdürülmeye çalışılan bir gelenektir.

Kaynakça

1.https://altindaghem.gov.tr/modules/mastop_publish/?tac=190

2. https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/turk-kumaslari-ve-alfabetik-adlari-fikri-salman/78124

3. Senem UĞURLU (Ar.Öğretim Görevlisi),  Osmanlı Saray Dokumaları https://tasarimakademisi.com/makale-osmanli-saray-dokumala