Fesâhat Nedir. Edebiyatta Fesahat ve Fasih

Osmanlıca yazılışı: fesâhat  : فصاحت  Fesâhat Nedir:Fesahat  kelimesinin  sözlük anlamları  Düzgün ve güzel söz söyleme. Dilin doğru, düzgün, açık ve akıcı şekilde kullanılması. Açık ve düzgün konuşma., [1]“açık seçik olma, havanın açık ve berrak olması, sütün yüzünü kaplayan köpükten arınıp saf ve halis olması”;  şekillerindedir.

 

Bir sözün, sözcük, mana ve ahenk itibariyle kusursuz olmasıdır. Sözün kusurlardan arınmış olmasına fesâhat;  söz yazana ve söyleyene de fasîh denir.

 

Eski edebiyatın terimlerini  tarif ve analiz eden kaynaklara göre fesahatin tanımları şu şekildedir. “Bir lisanın doğru ve hatasız ve suhûlet( kolay, yumuşak nazik)  ve selâsetle ( akıcı ) söylenmesi veya yazılması, sözün yanlış, yabancı ve yahut nadir kullanılan  kelimelerden salim olmasıyla beraber râbıtanın dahı kâideye mutâbık olması” [2] Şeklinde tarif edilir. Diğer tariflerine bakacak olursak :  “ Güzel ve açık konuşma ile iyi söz söyleme kabiliyeti” [3]  “Sözü teşkil eden kelimelerin her birinde ve o kelimelerden müteşekkil sözde lafz, mana ve ahenk itibariyle kusur bulunmamasıdır.” [4]

 

“Fasih bir söz yerinde ve adamına göre söylenilirse belâgat tahakkuk eder. Şu hâlde bir sözün beliğ olabilmesi için evvelâ fasih olması şarttır. Fesahat, kelimede, kelâmda, mütekellimde bulunur. Belâgat ise ancak kelâm ile mütekellimde ( kelamı söyleyen) görülür”[5] “Telaffuzu güç, yabancı ve garip olmayan, şekli mevcut ve müstamel lafız kalıplarına aykırı bulunmayan bir kelime ve II. Kuruluşu kusurlu olmayan (kelimelerin karışık tertibinden husule gelen) takit ve ibhamdan azâde olan, anlaşılması imkânsız bir mecazı ihtiva etmemek” [6]

 

Eskiler “önceleri belâgat, beyân ve berâat kelimelerini eş anlamlı olarak “güzel ve etkili söz” manasında kullanılırken  sözün güzelliğine fesâhat, mana güzelliğine belâgat, berâat ve beyân demişlerdir. “[7]

 

Bu tariflere göre  fesahat: sözün anlamca ve ahenk olarak kusursuz;  anlamı çok bilinmeyen garip kelimelerden arınmış;  harflerin uyumsuzluğundan kaynaklanan kargaşadan kurtulmuş, açık duru olan ve anlaşılması güç olmayan,  anlaşılması güç mecazlardan uzak duran, gramer  ve telaffuz kurallarına uygun  söylenmiş olmasıdır.

 

Böyle söyleyen ve yazanlara da fasih denir.  Fasih sözün yerinde zamanında, muhatap alınan kişiye uyacak şekilde söylenmesine belagat,  beliğ söz ise fesahatli sözü yerinde ve zamanında kullanmaktır. Fesahat özelliği taşıyan sözlere beliğ söz denir. Bir söz fesahatli olsa bile yerinde, zamanında ve muhatabına uygun söylenmemişse beliğ değildir. Belig Söz:  Sözün zorlama ve yapmacıktan uzak, yorumlamaya gerek olmaksızın kolay anlaşılır, ama sanatlı, ince, ahenkli, derin anlamlı ve gönül alıcı olması belagate uygun olması demektir. ( bkz BELAGAT NEDİR HALE MAKAMA AMACA UYGUN SÖZ )

 

İki Tür Fesâhat Vardır. 

 

Kelimenin Fesâhati:

• a) Söyleyiş zorluğu olmamalı, akıcı olmalı,  (Tenafür-i Huruf)
• b) Dilbilgisi, sentaks ve söz dizimi yönlerinden doğru olmalı (Kıyasa Muhalefet göstermemeli )
• c) Kolay anlaşılmalı, anlaşılmaz mecazlar, anlamı bilinmeyen kelimler olmamalı(Garabet)

 

Cümlenin Fesâhati:

• a) Söylenişte güçlük yaratan  benzeşen ekler, kelimler, ardı sıra söylenişi zor olan  kelimler olmamalı (Tenafür-i Kelimât)
• b) Cümleler söz dizimi ve sentaks açısından doğru kurulmalı (Za’f-ı Telif)
• c) Anlaşılmaz mecazlar, az bilinen, anlamca çelişki yaratan, muhatabına hitap etmeyen kelimler olmamalı, anlaşıma zorluğu taşımamalı.(Te’kid)

 

 KAYNAKÇA

• [1] https://www.luggat.com/fesahat/1/1
• [2] Şemseddin Sami, Kamus-ı Türkî, Enderun Kitabevi, İstanbul 1989, s. 997.
• [3] Ferit Devellioğlu, Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi Yay. , Ankara 1996, s. 251
• [4] Tahirü’l-Mevlevi, Edebiyat Lüğati, Enderun Kitapevi, 1970, shf. 45
• [5] Tahirü’l-Mevlevi, Edebiyat Lüğati, Enderun Kitapevi, 1970, shf. 45
• [6] A. Schaade, “Fesahat” , İslam Ansiklopedisi, MEB, C. 4, İstanbul 1988, s. 575.
• [7] Mustafa Çuhadar, “ Fesahat” TDVİA cilt: 12; sayfa: 423