Folklor Halkbilim Nedir ve İlgi Alanları

Folklor Halkbilim 

Folklor Nedir: "Folklor" Fransızca  folk (halk) ve lore (bilgi) kelimelerinden oluşan ve Türkçeye Fransızcadan giren bir sözcüktür. [1] Folklor sözcüğü ilk kez İngiliz bilgini William J. Thoms (  1803 – 15 August 1885)  tarafından Athenaeum dergisinde 1846'da ortaya atılmış, [2]  Ziya Gökalp  ise bu kelimeye karşılım olarak “ Halkiyat “ kelimesini önermiştir. [3] ( Halka Doğru, “ Halk Medeniyeti” , s. 14)

Folklor kelimesinin Türkçedeki karşılığı halkbilim olarak verilmiştir.  Halkbilim ise bir kültür dairesi, bir millet ya da bir bölge halkının, gelenek, görenek, töre, sözlü edebiyat, inanç, mutfak, müzik, oyun, halk hekimliği  ve diğer maddi ve manevi ürünlerini ve birikimlerini tespit ederek kaynak, evirilme, yayılım, değişim, etkileşimlerini inceleyen, sonuç, kuram ve kurallarını ortaya koyan  bilim dalıdır. Bir halkın – milletin maddi ve manevi kültürünü toparlayarak derleyip yorumlayan bilim dalıdır.

Foklor veya Halkbilimin sınırlarını çizmek çok zordur. Bu nedenle folklor; etnoloji, edebiyat tarihi, din tarihi, sanat tarihi, edebiyat, dil bilim vb ile de iç içedir.  Folklor, etnolojinin  bir alt dalı gibi çalışır.

Folklor Hakkında Farklı Tanımlar

Folklor hakkında farklı tanımlar verecek olursak: Sedat Veyis Örnek: “ Folklor, bir ülke ya da belirli bir bölge halkına ilişkin maddi ve manevi alanlardaki kültürel ürünleri konu edinen, bunları kendine özgü yöntemlerle derleyen, sınıflandıran, çözümleyen, yorumlayan ve son aşamada bir bireşime vardırmayı amaçlayan bir bilim dalıdır.”

M.Şakir Ülkütaşır: “Folklor, sözlü halk edebiyatı, halk musikisi, halk temaşası, halk gelenek ve inançları gibi tamamen fikri ve manevi tezahürleri, kısaca halkın manevi kültürü araştıran bir bilimdir. Düğün, bayram, cenaze, kandil, çocuk vs.’ye ait halk gelenekleri; cin, peri, büyü, afsun, muska, gibi şeylere inanma şeklinde tezahür eden bütün halk inançları ile türküleri, maniler, bilmeceler, oyunlar, masallar, menkıbeler, deyimler ve atasözleridir. “ şeklinde tarif etmişlerdir.

 Foklorun İlgi Alanları

Folklor, bir halkın kültürel yönlerden tarihten beri gelen birikimlerinin tümüdür.  Bir kültürü oluşturan amillerin başında dini inançlar, coğrafik şartlar, iklim yapısı, tarihsel süreç, o kültür dairesinde yaşanan tarihi olaylar, yakın kültürler ile kurulan etkileşimler ve iletişimler, yörenin bitki örtüsü, ekonomik ve ticari şartları vb oldukça etkili olmaktadır. Tüm bu faktörler sonucunda ortaya çıkan, adetler, inançlar, batıl itikatlar, ortaya çıkan davranış modelleri,  gelenekler, ritüeller, sözlü edebiyat ürünleri, bilmeceler, tekerlemeler, oyunlar, danslar, törenler, efsaneler, giyim kuşam özellikleri, takılar, vb ortaya çıkan ne varsa folkloru oluşturur.

Tüm bu şartlar ve değişimler diğer kültürlerden özgün ve farklı nitelikler kazanmış olan farklı bir kültürel yapı ortaya çıkmış olur. Bu nedenle kendi tarihi süreçlerini oluşturan, belli coğrafik bölgelerde aynı dil, din, inanç ve gönül bağı içinde bu denli kapsamlı ve özgün şekillerde bir kültür dairesi oluşturabilen toplumlara da millet denir. Şu halde folklor ile millet arasında çok derin bağlar bulunmaktadır.

Folklorun sınırları  çok geniştir. Halka ilgili olan  her şey folklorun  içine girer.  Folklor halk kültürüne dair,  maddi, manevi, fikri, coğrafik, dini, etnik özelliklerinin tümünü oluşturan veya besleyen özelliklerinin hepsi üzerinde durur.

Bir milletin  folkloru o milleti meydana getiren adet, gelenek, görenek,  yaşama, inanç, davranış, tepki, tavır, giyim, kuşam, yeme, içme,  biçimi vb tüm özelliklerinin üzerinde durur.  

Halkın av eğlenceleri, yeme içme adetleri, yemek çeşitleri; halk giyimi, kuşamı, kumaşları, dokuması, halı, kilim, keçe, sergi yaygı, heybe, peştamal gibi özel giysileri; takıları,  süs eşyaları, süslenme alışkanlıkları, düğün adetleri kına törenleri, bayramları, bayram adetleri;  batıl inançları, fal, büyü, nazar inanışları; folklor un malzemeleridir.

Halk müziği, halk çalgıları, ezgileri, halk deyişleri, halk ozanları da folklorun ilgi alanları içindedir.

Foklor ve Edebiyat

Destanlar, masallar, efsaneler, bilmeceler, tekerlemeler, maniler, türküler, atasözleri, ağıtlar, halk tiyatrosu, halk hikâyeleri gibi halkın ortak üretimi olan anonim edebiyat türleri aynı zamanda folklorun da ilgi alanlarını oluşturur.

Halk ağzı, halk ağızlarına dair telaffuz ve yöreye özgü kelimeler,  deyimler, atasözleri, bilmece bulmaca gibi edebiyat ve dil bilim alanına giren şeyler de aynı zamanda folklorun ilgi alanlarıdır.

Halk tiyatrosu, halk hikâye anlatıcıları, meddahlar, masal anlatıcılığı , köy seyirlik oyunları da folkorun ilgi duyduğu alanlar arasındadır.

Halk sanatları, el sanatları,  o kültürün kökenlerinden gelen tüm diğer tecrübeler, öğütler,  o kültürün geçmiş yaşantılarından kalan fikirler,  düşünme biçimleri, alışkanlıklar, gelenekler vb o kültürü ve folklorunu oluşturan öğeler olmaktadır.

FOLKLOR URUNLERİ

Bir halkın  folklorunda bulunabilecek unsurlar: mitler, destanlar, halk masallar, efsaneler, hikâyeler,  fıkralar, atasözleri, bilmeceler, ninniler, büyüler, dualar, beddualar, yeminler, itikadılar, törenler, atışmalar, tekerlemeler, halk türküleri, mani, ağıt gibi halk şiiri türleri, halk oyunları, halk müziği,  müzik enstrümanları, halk tiyatrosu, dilekler, tekerlemeler, selam ve ayrılık sözleri, batıl itikâllar,  özel günlere, bayramlara, düğünler, ait gelenekler, halk giysileri, giyim kuşam adetleri, takılar, söz kesme,  evlilik, nişan, düğün, bayram, gelenekleri ve ritüelleri, yöresel yemek, mimari, alet edevat  yapma kültürü, halk hekimliği,  süsleme, oya, boncuk, heybe, çorap vb, kumaş yapımı, işlemleri, dokuma teknikleri, kaşık, çanak, çömlek, güğüm, bakraç, tas, kâse  vb dir.  Tüm bu unsurların derlenip, toparlanıp, incelenmesi, ortaya konulması,  analiz edilmesi vb  işlerine de halk bilim denir.

KAYNAKÇA 

[1] TDK Güncel Türkçe Sözlük". Erişim tarihi: 5 Aralık 2009.

[2] https://en.wikipedia.org/wiki/William_Thoms

[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/ziya-gokalp-hayati-ve-eserleri/75536