Halayık Nedir Kökeni Anlamları Odalık ve Kapatma

Halayık

Osmanlıca yazılışı,  Halayık : خلايق

Halayık Sözcüğünün Kökeni

Halayık, Arapça kökenlidir ve Arapçada “ canlı varlıklar, mahlûkat” anlamlarına gelen kelimeler türetilen “ hlk” kökünden gelmektedir.  [1]Arapçada ( halk) χalḳ خلق “yaratma, yaratış”,  χalāˀiḳ خلائق “canlı varlıklar,” anlamlarına gelir.  χalīḳa ͭ خليقة  sözcüğü ise halayık sözcüğünün çoğuludur. Halk edilmiş ( yaratılmış) , mahlûk ( yaratılmış olan, yaratık ) mahlukat  ( yaratılmışlar ) halaḳa  (yaratı) [2] sözcükleri de “ hlk” kökünden gelmektedir.

Halayık Sözcüğünün Sözlük Anlamları  

Halayık sözcüğü sözlüklerde “ Cariye, hizmetçi, mahlûklar, yaratılmış her şey kadın köle, cariye,

kapatma, odalık” anlamlarına gelir. Halayık sözcüğü günümüz Türkçesinde hem temizlik, ütü vb. ev işleri yaptırılan yardımcı kadın veya kız, hem de “kapatma, metres” anlamlarında da kullanılabilmektedir.

Ancak halayık sözcüğünün eski devrilerdeki anlamca tam karşılığı kadın köle yani cariye anlamındadır. Cariye’ye halayık’a eski dilde  esir  “kadın köle” odalık; Farsça’da bende, gulâm,  kenîz; Arapça’da abd, rakik, memlûk, kınn, rakabe, vasîf, milkü’l-yemîn, memlûke, vasîfe, eme ve gurre ‘de denmiştir. [3]

Halayıklar ve cariyeler eski devrilerde bir erkekle nikâhsız yaşamak zorunda kalan, satın alınmış kadın köle demektir.  Günümüzde ise bir erkekle nikâhsız yaşayan kadınlara kapatma denmektedir.   Günümüz şartlarında bir erkekle nikâhsız yaşamak konusunun adına halayıklık demek tam olarak doğru değildir. Eski devrilerde halayık özgür olmayan, iradesi dışında köle edilen ve bir erkekle nikâhsız yaşayan kadındır. Kapatma , kendi iradesi  ile bir erkekle nikahsız yaşamaya razı olan kadındır.

Odalık ise bir erkeğin nikâhsız olarak aldığı cariye, padişahların ve şehzadelerin, saraya alınan karavaşlar arasından gözde olarak seçtiği kadın anlamındadır. ( Not : Bu konu müstakil  bir makale olarak ele alınacaktır.)

Cariyelik, kölelik ve halayık konusu “CARIYE NEDIR İSLAM DA VE OSMANLIDA CARIYELIK OLGUSU VE GELENEKLERI” başlıklı makalede etraflıca anlatıldığı için bu konudaki detay bilgileri bu linkte bulabilirsiniz.

Cariye ve halayıklık konusu ilk defa Samipaşazade Sezai’nin “Sergüzeşt”  adlı eserinde ortaya atılmıştır.  Sami Paşazade Sezai’kölelik, cariyelik  ve esaret konusunu işleyen bu romanı yüzünden takibe alınmış,  göz hapsinde tutulmuş sonra da Fransa’ya kaçmak zorunda kalmıştır.

Cariyelik, kölelik ve halayık  edinme alma ve satma işleri Sultan Abdülmecid’in emriyle 1847’de  yasaklanmaya başlamış, 1876’da  Kānûn-ı Esâsîsi  ile halayık , gulam , köle alışverişi yasaklanmış,  1891’de Sultan Reşad [4] zamanında tamamen ortadan kaldırılmıştır.

SERGÜZEŞT HAKKINDA KONUSU ÖN SÖZÜ SAMI PAŞAZADE SEZAI

SERGÜZEŞT ÖZETI VE SAMI PAŞAZADE SEZAI

KAYNAKÇA 

[1]https://www.etimolojiturkce.com/kelime/halay%C4%B1k

[2]https://www.nisanyansozluk.com/kelime/mahluk

[3] ŞAHAMETTIN KUZUCULAR, CARIYE NEDIR İSLAM DA VE OSMANLIDA CARIYELIK OLGUSU VE GELENEKLERI, https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/Arama.aspx?id=48712

[4] NİHAT ENGİN, https://islamansiklopedisi.org.tr/kole