Hatemi Dai Kimdir Hatemi Tai Tayy 

Hatemi Dai Kimdir ( Hatemi Tai- Tayy )

Osmanlıca yazılışı hatem: خاتم dâî' : داعی

 

Hatemi Dai  : داعی یخاتم

Hatem ve Dai sözcklerinin Sözlk Anlamları :

Hatem خاتم sözcüğü Arapça kökenlidir ve sözlülerdeki anlamları: mühür, üstü mühürlü yüzük, sonuncu, son, kırılmış, ömrünün sonuna gelmiş hayvan, çok cömert kişi anlamlarına gelir.  ( Bkz Hâtem ve Hz Süleyman’ın Yüzüğü)   Dai داعیsözcüğü ise kelime anlamları ile: duâ' eden, duacı,  davet eden, sebebolan anlamlarındadır.  Hatem sözcüğü Arap kabileleri arasında tanınmış “Tayy” kabilesine mensup  asıl adı Ebu Adi bin Abdullah bin Said olan ve cömertliğiyle meşhur olan “İbn Abdullah b. Sa’d”ın lakabıdır.

 

Hatem-i Dai  Kimdir

Ebu Adi bin Abdullah bin Said, Hz Muhammed zamanında Arpa yarımadasında Tayy adlı kabilenin  cömertliği ve şairliği ile meşhur  kabile reislerinden büyüklerinden biridir.  Adı, cömertlik ve keremde darb-ı mesel halini almıştır.

Cömertliği ve kerem sahibi oluşu ile dillere destan olan, bu özellikleri ile misal gösterilen edebi eserlerimizde bu yönleri ile adı misal kalan  bir şahsiyettir.

Hatemi Tai  ( Hatemi Dai ) Arp yarımadasındaki Tayy kabilesine mensup  Müslümanlığın ortaya çıkmasını görmeden evvel ölen ama  öldükten sonra evlatları Müslüman olan  cömertlik timsali bir kabile reisi ve Arap şairidir. 

Hatemi Dai’nin  çocuklarının Müslüman olması, Müslüman olmadan öldüğü halde İslami eserlerde adının geçmesine vesile olan hadiseler  özetle şu şekildedir. Hicretin bu 9. Yılında Hz Muhammet henüz put haneleri yıkılmamış olan Hatemi kabilesinin putlarını yıkması için Hz. Ali ve Enser’den yüz elli kişiyi Hatemi kabilesinin üzerine göndermişti. Hz Ali, mukavemet gösteren kabile güçlerini yenip Füls adını verdikleri putlarını ve kabilenin put hanesini yerle bir etti. (İbni Sa'd, Tabakât, 2:164; Zâdü'l-Mead, 2:227)

Kabileden birçok savaş ganimeti alan Hz Ali, birçok kişiyi de esir alarak getirmişti. Bu esirlerin arasında cömertliği ile meşhur Hatem-i Tâi'nin Seffâne adındaki bir kızı da vardı.(İbni Sa'd, Tabakât, 2:164; Üsdü'l-Gâbe, 7:143.) Seffane, Hz Muhammed’in huzuruna çıkarak “  Ben, aileleri koruyan, esirlerin esaret bağlarını çözen, açları doyuran, çıplakları giydiren, misafirleri ağırlayan, yemekler yediren, selâmlaşmayı yayan Hâtem-i Tâî'nin kızıyım Babam öldü kardeşim ise kaçtı. Kurtulmak için verecek hiç bir şeyim yok. Hürriyetim için affına, merhamet ve şefkatine sığınıyorum."(İbni Hişâm, Sîre, 4226; İbni Kesîr, 4:124).”[1] Demişti.

Bunun üzerine Hz Muhammet ( SAV)  merhum Hatem’in bu cömert ve Müslümanlara yakışan sıfatlarını takdirle karşılamış,  "senin baban İslam'ın telkin ettiği faziletlerle süslü bir adamdı"  diyerek;  Seffâne'yi hürriyetine kavuşturduğu gibi; ikramlarda da bulunup kardeşi Adyy’in kaçarak sığındığı Şam’a göndermişti.

Şam’a gelen Seffane,  erkek kardeşi Adiy’ye olanları anlatıp “O, bir kral değil o peygamberdir” dedi.  Bunun üzerine Adiyy, Hz Muhammed’i görmeye gitmiş ve Müslüman olmuştu.  [2]

Kızı ve oğlu bu şekilde Müslüman olan Tayy Kabilesinin reisi Hatem-i Tai aynı zamanda meşhur bir şairdi. Müslümanlık ortaya çıkmadan evvel ölmüş,  daha çocukken , “eli açık manasına gelen "Cevad" lakabıyla anılmaya başlanmıştı. Kabilesine reis olduktan sonra, çok misafirim olsun diye dağlara ateş yaktıran,  cömertliğine misal teşkil eden pek çok kıssanın ve hikâyenin ortaya çıkmasına vesile olan, misafirlerine develer kestirerek ikramlarda bulunan,   Hatem-i Dai, Araplar arasında “ Hatem’den daha cömert” deyiminin bu güne kadar da yaşamasına vesile olmuştu. [3] Dünya “ malın geçici olduğunu, kalıcı olanın ise iyi bir nam bırakmak olduğunu “ söyleyen Hatem-i Tai, Arap, Fars ve Türk edebiyatında cömertlik timsali olarak yaşamaya devam etmiştir.

Aynı zamanda yaşadığı devrin en önemli şairlerinden birisi olarak da nam salmıştır. Onun şiirlerinin bazıları yakın zamanlara kadar ulaşmış, şiirlerinden bazıları “ toplanarak bir divan yapılmış ve bu divanı Londra'da bastırılmıştır. “ ( Kaynak: https://www.luggat.com/hatem-i%20tai/1/1)

Hatem-i Dai tm bu vesileler nedeni ile Divan Şairlerimizin cömertliği ve şairliği nedeni ile ismini zikrettikleri bir kişi olmuştur. Özellikle cömertliği ile sık sık adından söz edilir.

Bende-i halka beğuş – ı der-i cûdu Hatem
Bermeki dergahının kâse be – kef cerrârı        Sami [4]

Budur hakk-ı kelâm ey sadr-ı zi şan kim
Senin eltâfına  bezl-i atâ- yı  Hâtem-i Tayy   Nedim 

Ol husrev-i yektâ –yı sehî zât ki dâim
Hâtem-i der-i cûdunda  bir üftâde gedadır.     Neşati'

Kerever  bende- perver gelmedi sen gibi dünyaya
Cihanda anmaz oldu kimse Hatem-i Tayy’ı               Sermed [5]

Bezm-i hüsninde güm olmışdı nigîn-i la’l-i yâr
Hande itdi lebleri virdi o Hâtemden haber            Bursalı Rahmi       

Hˇastgâr-ı vaslun Âgâh oldugıyçün neylesün
Bir gedâ-yı bî-nevâ itsün mi Hatemlük sana  Semerkândî-i Âmidî Âgâh

Ş’ol halka-i kalenderiden olmag isteyen
Hâtem gibi gerek ola ser-tâ-kadem tırâş        Gelibolulu Sun’î (1486- 1534) Hayatı..

Bezm içinde câm-ı mey gûyâ nigîn-i la’ldür
Hâteme dönmiş Revânî halka-i ‘ayyâşlar     Revani ( 16 Yy) 

 

KAYNAKÇA

• [1] https://www.sorularlaislamiyet.com/article/5881/meshur-hatem-i-tai-nin-kabilesi-olan-tayy-kabilesi-
• [2] https://www.bizimsahife.org/Kutuphane/Islam_Alimleri_Ans/Cild/01Cild/2/16.htm
• [3]https://www.risaleinurenstitusu.org/index.asp?Section=Enstitu&SubSection=EnstituSayfasi&Date=7/
• [4] A.T. Onay Eski Türk Edebiyatında mazmunlar, MEB, 1996, SHF 260
• [5] A.T. Onay Eski Türk Edebiyatında mazmunlar, MEB, 1996, SHF 260