Hattı Yakut Nedir ve Yakut el Mutasımi

Resim alıntı : TDİA , https://islamansiklopedisi.org.tr/yakut-el-mustasimi

Hatt-ı Yakut ve Yakut el Mutasımi

Hatt-ı Yakut, hat sanatında Abbasiler döneminde ortaya çıkan bir yazı üslubunun adıdır. Bu yazı üslubunu geliştiren hattatın ismi Yakut olduğu için bu yazı üslubunun adı da Hatt-ı Yakup olarak kalmıştır.

Hatt-ı Yakut adlı yazı stilini geliştiren bu hattatın Abbasî halifelerinden Mutasım'ın kölesi olduğu, Yakut ismindeki bu kölenin bu yazı stilini geliştirdiği,  Yakut adındaki bu hattatın yaşadığı zamanda dahi çok meşhur olduğu ve yaşarken bu yazı üslubu ile bin kadar Mushaf yazdığı rivayet edilmektedir. Tam adı Yakut el-Musta'sımi olan bu hattatın yazıları Meşhur Osmanlı hattatlarından Hattat Şeyh Hamdullah Kimdir ve Hattatlık Ekolünü dahi etkilemiş , Hattat Şeyh Hamdullah ü kendi yazı ekolünü oluşturuken Yakut el-Musta'sımi ‘nin  hat sanatı üzerinde bir hayli çalışma yapmıştır.

Özellikle nesih hattı üzerindeki yazıları ile dikkat çeken Yakut el Muta’sımi yazıları İran ve iran sanatı çevresinde gelişen İslam ülkelerinde çok etkili olmuş , “ İran sahasında yer alan İslâm devletleri Yâkūt el-Müsta‘sımî yolunu tutmuşlarsa da XVI. yüzyıldan sonraki hattatlar Yâkūt üslûbundan da uzaklaşarak farklı bir tavırla yazmaya devam etmişlerdir.” [1]

Yakut el-Musta'sımi “ Hicri 600 den sonraki hattatların en büyüğü ve en önemlisi”  olarak kabul edilmiş, “Abdülkadir Geylani’nin de büyük övgülerine nail olmuş bir hattat olan Yakut el-Musta'sımi  h.767 tarihinde Bağdat’ta vefat etmiştir.“[2]

Yakut el-Musta'sımi  yazı ve hat üstatlığı yönünden divan şiirinde adı geçen tarihi şahsiyetlerden biridir. Yakut el-Musta'sımi nin adı yazı sanatının ismi, tarihte de yer alan özellikleri divan şiirimizde sık sık karşımıza çıkar.  

Hatt-ı Yâkut değil kıt’a-i elmas bile
Hüsn-i simâda  letâfette nazîr olmaz ana         Nabi

Nabi’nin beytinde de görüldüğü gibi Yakut’u güzel yazıları ile sevgilinin vasıfları kıyas edilmiş sevgilinin güzellikleri Yakut’un yazdığı hat sanatının güzelliğini kat be kat geçmiş,  sevgilin vasıflarına nazire bile olamamıştır.

Hatt-ı la’lin Bakiya ol gönce nev- restenin
Seyredenler dediler Yakut olmaktır bu hat   Baki [3]

Lebin üstünde hat gûyâki bir narenç zibâdır.
Hat-ı Yâkut ile ser-çeşme-i hayvana yazmışlar.  Es’ad [4]

Beyitlerde görüldüğü gibi Yakut kelimesi çoğu kez tevriyeli olarak da kullanılmakta, divan şairleri sevgiliye, çeşitli güzelliklere ve şairaneliklerine dair unsurları Yakup’un güzel hattı ile mukayese etmektedirler.

Caiz midir ki hat-ı lebin örte la’lini
Yâkuta vere gelmiş iken iştihâr hat     Necati

 KAYNAKÇA

[1] M. Uğur Derman, NESİH ,DİA, cilt: 33; sayfa: 2

[2] A.T. Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar,  MEB, 1996, İst., shf 263

[3] A.T. Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar,  MEB, 1996, İst., shf 263

[4] A.T. Onay, Edebiyatımızda Mazmunlar,  MEB, 1996, İst., shf 263