İrâd-ı Mesel Nedir ve Örnekleri

 

 İrâd-ı Mesel  Nedir

 

Osmanlıca yazılışı: (  irad )îrâd :  ایراد

mesel :  مثل / مَثَلْ

 İrâd-ı Mesel  :  مثل ایراد

 İrâd kelimesi Arapça kökenlidir.   İrâd kelimesinin kökeni  ) Getirme, gelir getirme, bir konuyu gündeme getirme, gelir  anlamlarına gelen ird, wird kökünden gelmektedir. [1] Dolayısı ile vird, irâd,  wurūd ورود  "varma, gelme", varid ,  s sözcükleri ile aynı kökten gelirler

 İrâd kelimesinin sözlüklerdeki anlamları: Varid kılmak. Getirmek. Söylemek. Gelir. Kazanç. Bir mal veya mülkün getirdiği kazanç.  Getirilme, ortaya konulma. Söyleme, dile getirme. Suâl îrad edilmek: Soru yöneltmek. (Arapça)[2] ( bkz İrâd Nedir ) 

Mesel :  مثل / مَثَلْ sözcüğü ise sözlük anlamları ile Bir umumi kaideye delâlet eden meşhur söz. Ata sözü. İbretli ve küçük hikâye. Dokunaklı ve mânalı söz. Misil.  Delil. Hüccet. Suyun aktığı yer. Benzer, örnek. Dokunaklı ve mânâlı söz. Yararlı hikâye.

 Delil, hüccet. Atasözü, küçük hikâye gibi çok sayıda anlam içerir. [3]


 İrâd-ı Mesel  :  مثل ایراد  Söz Sanatı

 İrâd-ı Mesel ise işte bu nedenlerle Bir fikri isbat için misal getirme,  ifadeye güç katmak için atasözü ve özdeyiş gibi özlü bir söz kullanma,  misal getirerek ifadeyi güçlendirmek ve ispatlamak için uygun bir misal verme sanatı olarak tarif edilebilir. [4]

Farlı bir tarif vermek istersek :  “Söylenen bir düşünceyi inandırmak ve pekiştirmek amacıyla söze bir atasözü ya da atasözü değerinde bir örnek katmak.”  Cem Dilçin , olarak da tarif edilebilir.  (/irsal-i-mesel-nedir-ve-ornekleri/ )  “Açıklama ve pekiştirme amacıyla söz arasında mesel ve vecize söyleme sanatı” [5]  “ şiirde veya nesirde bir fikri, bir görüşü ispat etmek, açıklamak, söze kuvvet ve güzellik katmak amacıyla söz arasında atasözü, vecize, hikmetli sözler, deliller ve misaller getirme sanatı” [6]

Tariflerden de anlaşılabileceği gibi İrâd-ı Mesel  ve İrsal –ı  mesel eş anlamlı  ve eş görevli söz sanatı  olmaktadır.  Dolayısı ile irsal-i mesel ile İrâd-ı Mesel  aynı söz sanatıdır. Örnekleri ve tarifleri de aynıdır. [7]  İrâd-ı Mesel  ve İrsal –ı  meselde en önemli  şey  mesel getirilen fikrin herkesçe kabul görecek derecede olgun ve  kuvvetli bir fikir olmasıdır.  İrâd-ı Mesel  ve İrsal –ı  mesel getirmek bir atasözünden, özdeyişten veya meşhur bir fikirden faydalanmak, alıntı yapmak ama bunu yaparken de bayalığa ve basitliğe düşmemektir.  Öyleki böyle bir deyişin kendisi de bir vecize, ata sözü veya kabul görmüş bir belagat örneği haline gelebilmelidir.

 İrsali meseller alıntısı yapılan sözün aslına  sadık kalan, ama sadık kalırken de onun üstüne de çok şey katan ilave eden anlamc ve söyleyiş açısından daha da güzelleştiren bir söz sanatı olmaktadır.  .


Allah'a sığın şahsı halimin gazabından
Zîrâ yumuşak huylu atın çiftesi pektir        Ziya PAŞA

Miyân-ı güft ü gûda bedmeniş îhâm eder kubhun
Şecâat arzederken merd-i kıbtî sirkatin söyler          Koca Râgıb Paşa

 ( Kötü insanlar konuşurken sözleriyle kendi kötülüklerini ele verirler.  Bir hırsız kendisini överken çalıp çırptıklarını anlatır. )

 Geldimse ne var ben şuarâ bezmine âhir
 Âdet budur âhirde gelir bezme ekâbir    Nev‘î I

Âyînesi iştir kişinin lâfa bakılmaz
Şahsın görünür rütbe-i aklı eserinde :  Ziya Paşa

( Kişinin sözleri kişinin karakterinin aynasıdır. Lafa değil yapılan işe bakılır. İnsanın rütbesi ve aklı yaptığı işten belli olur. ) 

Atalardan kalma söylenen sözdür
Su yokuş yukarı çıkmaz demişler
Kamil Hak'la meşgul işi niyazdır
Cahilin kusruna bakmaz demişler    Aşık Deli Hazım -

KAYNAKÇA

• [1] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/irat
• [2]  https://www.luggat.com/irad/1/1
• [3] https://www.luggat.com/mesel/1/1
• [4] https://edebiyatvesanatakademisi.com/edebiyat-terimleri-mazmunlar/irsal-i-mesel-nedir-ve-ornekleri/47593
• [5] https://islamansiklopedisi.org.tr/irad-i-mesel
• [6] İSMAİL DURMUŞ, https://islamansiklopedisi.org.tr/irsal-i-mesel#1
• [7] https://edebiyatvesanatakademisi.com/edebiyat-terimleri-mazmunlar/irsal-i-mesel-nedir-ve-ornekleri/47593