İznik Çini Yapımı Motifleri

03.03.2013

  

İZNİK ÇİNİLERİNİN YAPIMI ÖZELLİKLERİ VE MOTİFLERİ

14yy da itibaren de İznik öne çıkmaya İznikli sanatçılar çinicilikte çok büyük bir ustalık örneği göstermeye başladılar. Çiniye çok önem veren İslami mimarlık anlayışı ve yapılarda Çini kullanımına çok önem verilmesi İznik’i bir Çini yapım üssü haline getirmiş İznik sadece Anadolu’da değil Dünyada da en önemli çini üretim merkezlerinden birisi olmuştu.[1]

İlk Osmanlı İznik çinileri, Bursa Yeşil Cami ve türbesinde (1421), Bursa Muradiye Camii'nde (1426), Edirne Muradiye Camii (1433) ve Çinili Köşk’te (1472) görülebilmektedir. [2] Bunlar genellikle mozaik veya sırlı boya tekniği ile üretilmiş çinilerdir.

16. yy'da İznik'te 'te üretilen çinilerde gerek kalite ve gerekse desen üretiminde büyük gelişmeler olmuş Osmanlılar mozaik gibi teknikleri bırakmış;  sır altı boya ve sır tekniğini geliştirmiştir. Bunun yanı sıra saray nakkaş hanesinde yeni motifler geliştirilmeye ve üretilmeye başlanmıştır. Kırmızı, yeşil, mavi, lacivert, turkuaz ve kahverenginin kullanımıyla İznik çinilerinde yeni bir devir yaşanmaya başlanmıştır.[3]

17. Ve 18. Yy dan itibaren İznik’teki çini atölyelerinin kapanması ile İznik'te  Çinicilik  tarihe karışmış atölyeler ise toprak altında kalmıştır. 17 yy.dan itibaren gerilemeye başlayan Osmanlı imparatorluğunda Mimari faaliyetler ekonomik nedenlerle çok azalınca  İznik Çini Sanatına olan talep de git gide azalmaya ve  bozulmaya başlamıştır. Sipariş alamayan çini imalathaneleri yavaş yavaş kapanmaya başlamış ve 1716 senesinde İznik'te çini faaliyeti tamamen sona ermiştir. [4]İznik çinisi ayarında çini yapılamamıştır. İznik’te Çiniciliğin bitmesinden sonra devlet çini ihtiyacında da dışa bağımlı hale gelmiş, ihtiyaç duyulan çiniler Avrupa ülkelerinden temin edilmeye başlanmıştır.

Bu tarihlerden sonra İznik çinileri kalitesinde çini üretmek artık imkânsız hale geldiği gibi İznik çinilerinin ve çiniciliğinin pek çok sırrı da kaybolmuştur.

Eski İznik çini fırınlarının bulunduğu alanda kazı çalışmaları -2010 yılı içerinde devam etmektedir. Osmanlı devri İznik çini fırınları ve ocaklarının yerleri temel kazılarına kadar inilmiştir. Son yıllarda İlçede yapılan kazılar ve atölye çalışmalarıyla birlikte İznik Çiniciliğinde bir hareketlilik gözlenmektedir. Bu hareketlilik İlçede faaliyet gösteren çini atölyelerini umut verici çalışmalarıyla da kendini göstermektedir. [5]İznik Eğitim ve Öğretim Vakfı ile birlikte İznik’teki çinicilik yeniden gün ışığına çıkıyor. İznik çinilerinin üretim teknolojisine ilişkin geriye en ufak bir belge kalmadığı için Vakıf uzun süren bir araştırma döneminden sonra üretime geçebilmiştir. Eski tekniklerle ve orijinaline uygun olarak tamamı elle üretilen çinilerin yapımı için çalışılmaktadır. İznik çinileri, kimi alaylı, kimi okullu sanatçı, usta ve çıraklar tarafından yeniden yaşatılmaya çalışılmaktadır. Hamur-astar- sır karşımı olarak %75-85 oranında kuars-kuarsit içerir. Bir araya getirilmesi güç olan üç farklı kuvarsın ve sırrın bir araya getirilmesiyle oluşturulmuştur. Bu karışım 900 derecelik bir ısıda bir araya getirilmektedir. İznik çinileri birçok tayın birleşimiyle oluştuğu için birçok rengin de armonisini taşmaktadır. (Koyu mavi Iapis Iazuli, turkuaz mavisi, koralın kırmızılığı ve yeşimin yeşili gibi.)Elde edilen bütün renklerin yanı sıra kornea beyazı ve opak rengi de kullanılmaktadır. [6] İznik çinileri üst üste bindirilmiş 4 katmandan oluşmaktadır.

1 :Gövde

2 :Astar

3 :Sır Altı Boyası

4 :Sır

* Temiz beyaz astarları, sert sırları, sıraltı tekniğindeki bezemeleri ile başarılması çok güç bir seramik tekniğidir.

* Çini plaka ve evanilerde kullanılan bazı renkler, özellikle de mercan kırmızısı elde edilmesi ve uygulanışı son derece güç karışımlardır. Bu konuda yerli ve yabancı uzmanların araştırmaları hala devam etmektedir.

* Seramik doku bütünlüğüne ters düşmesine karşın, çini plakaların hamurlarının içindeki gözenek ve porların bir ağ oluşturması, sıcak-soğuk ve don olaylarında hem bu plakaların genleşme ve büzülmesini (dilatasyon), hem de tatbik edildikleri duvarların solumasını sağlıyor olması büyük keşiftir.

* Çiniler form tasarımı açısından diğer mimari elemanlarla, evaniler olarak da sofra ve mutfak fonksiyonlarıyla bütünleşmesi estetik açıdan büyük önem taşır.

* Çini ve evanilerin desen tasarımları allegorik ve sembolik değerler yanında Türkiye'nin flora ve faunasını yansıtmaktadır.

* Astardaki beyazlık ara madde kullanılmadan, özellikle mineral olarak elde edilen bir beyazlıktır.

* Sırların hafif matlığı gözleri yormayan, ışığı çok yansıtmayan bir özelliğe sahiptir.

* Çinilerdeki geometrik örgülü düzenlemeler; gökyüzü, yani semavi kurallarla fert arasındaki ilişkinin, yani kozmolojik düşüncenin yansımasıdır.

  

İznik Çinisi yapım aşamaları

•    Desen Tasarımı: İznik çinisi değişik biçimlerde olduğundan (tabak, vazo vb.) öncelikle uygun desen bu yapılacak çalışmaya göre belirlenir.

•    Desen İğneleme: Yapılacak desen kâğıt üzerinde çizgileri iğneyle delinir.

•    Hamur Hazırlama: Yapılacak olan çiniye göre kuvars yoğunluğu yüksek hamur karışımı elle yoğrulur.

•    Kalıba Dökme: Hazırlanan tahta kalıplara hamur halindeki karışım el baskısı yardımıyla basılır.

•    Kurutma: Baskılar doğal ortamda kurutulur.

•    Ön Fırınlama: Kuruyan kalıplar için ön fırınlama yapılır.

•    Dolgu: İznik çinisi yapısına desenin tam olarak uygulanabilmesi için dolgu yapılır.

•    Desen Aktarımı : Delikli desen kalıbından kömür tozu ile çini kalıbına aktarım yapılır.Çini kalıbında desen belirmiş olur.

•    Kontürleme : Çizgiler kalem yardımıyla belirginleştirilir.

•    Boyama: Desenler oksit özelliği taşıyan boyalar ile boyanır.

•    Sırlama: Boyası yapılan çiniler sırlanır ve kurutmaya bırakılır .

•    Fırınlama: Sırlanan ürünler fırında belli bir ısıda pişirilir.

Bu yapılan çalışmalarda fırınlama aşamasında çiniler çatlamadığından çini fiyatları çok ucuz olabilir ama böle (teknoloji) ilerledikçe de çinilerin çatlamaları azalıyor ve üzerlerindeki motifler çok daha ütobik oluyor.[7]

    

İZNİK ÇİNİ MOTİFLERİ

Hatayi, Rumi, Bulut stilleri, ’hayvan figürleri anka, karaca, geyik, ,doğal çiçek desenleri, lale, karanfil, gül, gonca, menekşe, lotus yaprak modelleri, geometrik desenler, gemi, vazo içinden çıkan doğal bitkiler ve çiçekleri, İznik civarında yetişen çeşitli bitkilere ait yöresel çicek ve bitki desenleri, vb başlıca motifleridir.

İZNİK ÇİNİ MOTİFLERİNDE SEMBOLİK VE DİNİ ANLAMLAR

 

İznik çinilerinde bazı motiflerin çok sık olarak tekrarlanmasının dini ve sembolik nedenleri de vardır.  Gül ve goncası Peygamberin teninin kokusunu, aşk ve güzelliği simgeler, lale  sözcüğünün Osmanlıcada ALLAH yazısı ile aynı harfleri içermesi, ALLAH’IN birliğine işaret eder. Soğanından çıkan bir çiçeğin açması Allahın birliğini âlemin ve insanlığın bir olan Allahın sıfatı ve kemalinden geldiğini ifade etmektedir. Gül, gonca, lale, soğandan çıkan çiçek, vazodan dallanıp çiçeklenen motiflerin sık sık kullanılmasındaki sebepler bunlardır.  Çiçek açmış bahar ağaçları cennetin tasviri, selvi ağaçları ise tasavvuftaki sabrın timsali olmuştur.

 

"İznik Çinileri gerek fiziksel özellikleri gerekse desen ve uygulamasındaki çeşitliliği ile dekoratif amaçlı olarak cami ve sarayların en önemli köşelerinde kullanılmış ve mimarideki yerini almıştır. Desenler  genellikle İznik  flora ve faunasından sembolize edilmişlerdir. Motifler insan, gökyüzü ver evren arasındaki anlamı kurarak ALLAH’a ulaşmayı hedefler." [8]

Müzehheb Çini Kaplar

 

Çini ile yapılan kapların olduğuna dair belgeler ele geçmiştir. Yazılı belgelerde bezeli kaplardan "münakkaş" ya da "alaca" diye söz edilmektedir.

Belgelerde kavanoz, tabak, sahan, üsküre ve kâselerin yeşil, beyaz, mavi ve sarı olarak da adlandırıldığı görülmektedir.[9] 16 yy dair belegler bu kapları:  “müzehheb” ve “altunlu”  ,yaldızsız olanları “altunsuz”; kahve fincanlarını ise “altunlu” ya da “sade” diye nitelenmektedir.[10]

Çini Kapaklar

Osmanlı İznik atölyelerinden günümüze kalan kavanoz ve karafakilere ait seramik kapaklarının sayısı çok değildir. Bunların “kapaklı sürahi” ya da “kapaklı kase” diye adlandırıldığı bilinmektedir.

ÇİNİ KAPLAR

Büyük boy kaplar için “büyük”, “battal”, “kebir” ve “büzürk”; orta boy kaplar için “miyane”, “vasat” ve “orta”; küçük boy kaplar için ise, “sagır”, “küçük/küçek”, “kiçi” ve “hurda” denmiştir. Kimi kapların ise “paşa” ya da “sultani” diye sınıflandırılmaktaydı. [11]Çini bezemelerle yapılan çok sayıda eşya arasında, sahan, leğen, ibrik, şamdan, tepsi, kâse, üsküre, tazza, ayaklı leğen, bardak, maşrapa, fincan, kavanoz matraba, hokka, kalemdan, divit  ve sürahileri sayabiliriz.

     

 

KAYNAKÇA

•    [1] https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/sanat/272-iznikte_kullerinden_dogan_cinicilik.html

•    [2] https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/sanat/231-turk_cini_sanati_turleri_ve_cini_yapma_teknikleri.html

•    [3] https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/sanat/231-turk_cini_sanati_turleri_ve_cini_yapma_teknikleri.html

•    [4] Şahamettin Kuzucular, İznik Çiniciliği Tarihi ve Son Durumu, edebiyadvesanatakademisi.com/

•    [5] Şahamettin Kuzucular, İznik Çiniciliği Tarihi ve Son Durumu, edebiyadvesanatakademisi.com/

•    [6]  Anonim, İznik Çinilerinin özellikleri, https://www.cinicim.com/cinicilik/cini/6 )

•    [7] https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87ini

•    [8] https://www.iznikmavicini.com/indext

•    [9] https://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-1832/iznik-cinileri.html

•    [10] Anonim, İznik Çinilerinin Türleri, https://www.cinicim.com/cinicilik/cini/71-iznik

•    [11] https://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-1832/iznik-cinileri.html

 



[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/iznik-ciniciligi-tarihi-ve-son-durumu/78061

[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/iznik-cinilerinin-yapimi-ozellikleri-ve-motifleri/80031

[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/selcuklularda-cinicilik-ve-mimari-eserlerindeki/80030

[4] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/iznik-ciniciligi-tarihi-ve-son-durumu/78061

[5] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/iznik-ciniciligi-tarihi-ve-son-durumu/78061

[6]  Anonim, İznik Çinilerinin özellikleri, https://www.cinicim.com/cinicilik/cini/6 )

[7] https://tr.wikipedia.org/wiki/%C3%87ini

[8] https://www.iznikmavicini.com/indext

[9] https://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-1832/iznik-cinileri.html

[10] Anonim, İznik Çinilerinin Türleri, https://www.cinicim.com/cinicilik/cini/71-iznik

[11] ] https://www.kultur.gov.tr/TR/belge/1-1832/iznik-cinileri.html

Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın

Yorumlar