KALENDERİ NAZIM ŞEKLİ VE ÖRNEKLERİ

KALENDERİ NAZIM ŞEKLİ VE ÖRNEKLERİ

Kalenderilik Dünya malına, mülküne, makam ve mevkie itibar etmeyen,  bebek gibi saf temiz,  doğal kalmak isteyen,   her manada “ üryan geldim, üryan giderim” hayat felsefesine inanan ve bu inancı giyim kuşam, fikir ve ahlak desturu olarak yaşayan bir tarikat zümresidir.  ( BKZ Kalenderilik ve Kalenderi Nedir) Eski devirlerde ‚sefîl, berdûş, düzensiz bir hayat yaşayan, eğlenceyi seven kimseler olarak anılan kalenderlik manası günümüzde anlam iyileşmesine uğrayarak iyi niyetli, sözüne güvenilir, özü sözü bir, ufak tefek şeylere ehemmiyet vermeyen kişileri anlatan bir anlama dönüşmüştür. ( BKZ  Kalenderilik Felsefesi Fikriyatı ve Yaşama Biçimleri )

Kalenderîlik ilk alçak gönüllü olmayı önemseyen, , gurur ve kibirden kaçınarak nefsin isteklerini yok etmeye çalışan,  dünya malına mülküne mevki ve makam peşinde koşanları küçümseyen bir zümrenin hayat ve tasavvuf görüşlerini ifade etmektedir. ( BKZ Tarihte Abdal ve Kalenderi Zümreler )

“Âşık tarzı bir şiir türü olarak kalenderîler, işte bu tarikat ayinleri ile başlayan bir geleneğin ve bu tarikatın dünya görüşünün, hayata bakışının biraz değiştirilerek şiire yansımış halidir.”[1]
Kalenderi nazım şekli ise özel ezgiler, özel aruz ve hece kalıpları ile dile getiren nazım şeklidir.

Kalnderi nazım şekli halk şairleri tarafından aruzun mef'ûlü mefâ'îlü mefâ'îlü feûlün kalıbıyla gazel, murabba, muhammes, müseddes biçimleri ile de söylenilmiştir.

Kalenderi nazım şekli konu ve şekil özelliklerinden ziyade ezgi ve söyleyiş yönü ile diğer nazım şekillerinden ayrılan bir nazım şeklidir. Yani kalenderi nazım şeklinin kendine özgü, uyak düzni, nazım ve ölçü şekli yoktur.   Daha ziyade özel bir ezgi ile okunan aşıklık geleneğinde özel bir müzikalitesi olan  aşık makamı olarak anlaşılmaktadır. Özel bir ezgiyle okunan kalenderiler ezgileri bakımından  “düz kalenderî” , “Acem kalenderîsi”, “Emrah kalenderîsi”  gibi çeşitlere ayrıldığı bilinmektedir.[2]

Kalenderi nazım şeklini belirleyen müzikal icrası günümüze ulaşmamıştır. Bu ne nedenle denk müzikal anlamında da bir değerlendirme yapmak oldukça güçtür.[3]

Hece ölçüsü ile yazılmış olan çeşitlemelerinin kafiye düzenleri divani ve semaî ile aynı özellikleri taşır ve sekiz hecelidir. Gazel biçimindeki semaînin dizeleri mef'ûlü feûlün kalıbıyla ek dize ile sürdürülürse “ayaklı kalenderî “ ya da “yedekli kalenderî “ adını alırlar

Kalenderilerin 3+4+3+4 veya 7+7 şeklinde on dört heceli  veya aruzun Mefûlü / Mefâilü / Mefâilü / Feûlün  kalıbı ile yazılmış  örnekleri de vardır.

Kalenderi
mefulü / mefailü / mefailii / feulün

Bin bencileyin bülbül-i nalan ele girse
Bir sencileyin gonce-i handan ele girmez

Bin bencileyin sünbül-i gerdan ele girse
Bir sencileyin nergis-i fettan ele girmez

Bin bencileyin hal-i perişan ele girse
Bir sencileyin kakül-i reyhan ele girmez

Bin bencileyin kadd-i düta can ele girse
Bir sencileyin serv-i hıraman ele girmez

Bin bencileyin A rifi ahzan ele girse
Bir sencileyin hurrem ü şadan ele girmez

Yrd.Doç.Dr. Kadir GÜLER, “XIX. ASIR ŞÂİRLERİNDEN KÜTAHYALI ÂRİFÎ VE BİLİNMEYEN ŞİİRLERİ”, https://millifolklor.com/PdfViewer.aspx?Sayi=43&Sayfa=60
/ Ârifî - Aşık -(d. 1815, Kütahya - ö. 1895,


Kalenderi

İçtin mi a cânım yine mestâne durursun
Gamzen gibi âşıklara bîgâne durursun
Kimden söz işittin ki celâ hakkına dâir
Böyle güzelim hâtırı vîrâne durursun

Geç şâhım otur başımın üstünde yerin var
El bağlı efendim kime divâne durursun
Bir çift idiniz vuslat-ı devlette geçen gün
Nettin eşini ey peri bir dâne durursun

Sen al ile başımdan alıp aklımı şimdi
Ey rind-i felek-meşreb edibane durursun
Öldürmek ise Nûri kulun kasdına böyle
Çek hançeri öldür a paşam ne durursun.         Tokatlı Nuri Şiirleri


Kalenderi

İkbale zeval erse ne var,sende kemal var 
Mağrur-ı kemal olma ki ardınca zeval var 

Her bir kişinin talii devlette bir olmaz 
Bir lokması yoktur ki yesin bunca rical var 

Ahval-i perişanımı hiç de sorma efendim 
Vallahi beğim boynuna, bu işte vebal var 

Tek başıma olsam şaha gedaya kul olmam 
Viran olası hanede evlad ü ıyal var 

Dur olmayı ister mi kişi öz vatanından 
Ey DERTLİ-i biçare bu esrarda ne hal var        Aşık Dertli Hayatı ve Şairliği ( Geredeli)

KALENDERİ

Dalgın mahvaya hakkı unuttun
Seni od’dan kurtarır mı pare hey
Haram helali seçmedin yuttun
Kanaat etmedin helal karehey

Kocadıkça ağlar oldun içinden
İki ellerin gitmez oldu kıçından
Eğer Mevla geçmez ise suçundan
Zebaniler alır gider nare hey

Sakın kulu olma nefsi havanın
Olmaz fa-idesi Tacı Kubanın
Varacaksın huzuruna Mevla’nın
Elin boştur yüzün kare hey

Bir bir ara Hakkın rızasını bul
Deşir damadını bu bir ince yol
Kulun sever, Şem’i hakka karip ol
Bilegit dizarı girdigare hey                 Konyalı Aşık Şem'i Hayatı ve Şairliği


Kalenderi Örneği  

Gönlüm seni ey şûh-i sitem-ger sever oldu 
Hicrin bana âh kim neler etti neler oldu 
Sensiz geceler hem-demim âh-ı seher oldu 
Her sâat-ı hicrin bana bin yıl kadar oldu

Feryâd u figânım bu gece arşa dayandı
Derd ü gam ile dîdelerim kana boyandı 
Firkat günü âh böyle uzandıkça uzandı 
Her sâat-ı hicrin bana bin yıl kadar oldu

Rahm eyle bu firkat odunu söndür efendim 
Bir katre zülâl-ı lebini gönder efendim 
Mehcûr olalı bir iki üç gündür efendim
Her sâat-ı hicrin bana bin yıl kadar oldu

Ahımla cihan gamz eder bu ne aceb âh 
Hicran oduna can u ciğer yandı bu şeb âh 
Neyse bu Gedâyî kulunu terke sebeb âh
Her sâat-ı hicrin bana bin yıl kadar oldu             Gedâyî

 

•  KALENDERİ DÜŞÜNCELER ( Şiirlerimizde Kalenderilik )
•  KALENDERİ NAZIM ŞEKLİ VE ÖRNEKLERİ
•  Kalenderilik Felsefesi Fikriyatı ve Yaşama Biçimleri
• Kalenderilik ve Kalenderi Nedir.
•  KALENDERİLİKTE İSLAMİYET DIŞINDAKİ ETKİLER
•  Tarihte Abdal ve Kalenderi Zümreler
•  TÜRKLERDE KALENDERİLİK VE TARİHÇESİ
•  

KAYNAKÇA

 

• [1] Dr. Adem BALKAYA, ÂŞIK TARZI ŞİİR GELENEĞİNDE KALENDERÎ TÜRÜ, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 48, ERZURUM 2012, 117-132
• [2] Dr. Adem BALKAYA, ÂŞIK TARZI ŞİİR GELENEĞİNDE KALENDERÎ TÜRÜ, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 48, ERZURUM 2012, 117-132
• [3] Dr. Adem BALKAYA, ÂŞIK TARZI ŞİİR GELENEĞİNDE KALENDERÎ TÜRÜ, A. Ü. Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi [TAED] 48, ERZURUM 2012, 117-132