Mevt Osmanlıca yazılışı: Mevt موت
Mevt, Arapça kökenli bir kelimedir ve ölüm anlamına gelir. Ölü, ölmüş, insan cesedi, cenaze, ölüler anlamlarına gelen Mevta sözcüğü de mevt sözcüğü ile aynı kökten gelmektedir. Osmanlıca yazılışı mevta موتا.
Osmanlı Türkçesinde mevt ile ilgi birçok tamlamam vardır. Bunlardan en önemlileri ise Melek-ül mevta, Melek’ül Mevt Edebiyatta Azrail, Mevt-i Ahmer ,Ve’l Ba’sü ba’de’l-mevt tamlamalarıdır.
Melek-ül mevta can alan, mevta eden melek anlamı ile ölüm meleği Azrail’i ifade etmektedir. Melek-ül-mevt: Osmanlıca yazılışı : موت ملك (ölüm meleği) : Azrail. ( bkz Melek’ül Mevt Nedir Edebiyatta Azrail ) MEVT-İ AHMER ise kanlı ölüm anlamlarındadır.
“Ve’l Ba’sü ba’de’l-mevt", ise ölümden sonra bir daha ölmemek üzere dirilmek anlamındadır.
Mevt sözcüğü doğal olarak mersiyelerde, ölenlerin ölüm tarihlerini düşüren manzumelerde, ölüm konusunu işleyen şiirlerde kullanılır.
Niçe girdi destine cellâd-ı mevtüñ Sâmı gör
Dâmına düşdi ecel sayyâdınuñ Behrâmı gör MOSTARLI HASAN ZİYÂ
Ol kamer kim gün gibi şekl-i müdevver baglamış
Lâle gibi ruhlarında la’l-i ahmer bağlamış Hamdullah Hamdi
Sebz hât âb-ı hayatı la’linin ihyâsıdır.
Mevt-i ahmer gamze-i hûn – rîzinin îmâsıdır Mehmet Paşa ( Salih Paşazade )
Hâl-i ahmer sanma katl eylerken ol kâtil beni
Cübbesine sıçramış bir katre kanumdur benüm EMRÎ ( D. Edirne?, Ö. Edirne 1575 )
Mevt, mevta , Melek-ül mevta , MEVT-İ AHMER, Melek’ül Mevt , Ve’l Ba’sü ba’de’l-mevt sözcükleri ve tabirleri sanıldığının aksine halk şiirimizde de çok sık karşımıza çıkmaktadır.
Mevtimden sakınıp eyle merhamet
İnceltip canımı üzme sevdiğim
Canımı tenimde gel eyle rahat
Zülfünü gerdana düzme sevdiğim Everekli Seyrani
Melekülmevt gelir bir gün
Bir kimse edemez imdat.
Geçirme vaktim gamla
Elinde var mı bir senet. Deliktaşlı Ruhsati
Velbağsü bağdel-mevt günler gelince
Hıfzet bizi nar-ı mirandan sakla
Bin ayak bir kalıba mahşer olunca
Korkutma canımı ziyandan sakla HEKİMHANLI AŞIK ESİRİ Şiirleri
Ol melek-ül mevta canlar alıcı
Kıymazdım sevdiğim kıydın yarabbi
Müzeyyen otağdan ehl-i perdeden
Üryan teneşire soydun yarabbi Aşık Cesimi Artvin
Akibet mevtime sebep olursun
Can alıcı kıya kıya bakan yar
Azrail misali canlar alırsın
Pençe vurup tatlı canı alan yar Kırşehirli Aşık Said
Sağlar ölüye der Hak rahmet etsin
Kimse kurtulamaz mevtin elinden
Emir büyük yerden gelenler gitsin
Hiç kimse kurtulmaz mevtin elinden Haydar Bektaş Âşık( Çorum-1894-1966)
Selam olsun bizden size ey mevtalar
Söyleyin orda herkes için mut var mıdır
Ecelle yarım kalır burda hep sevdalar
Dünyada yar olmayan orda bize yar mıdır