Naki Tezel ((d. 6 Ağustos 1915 / ö. 24 Temmuz 1980) )

Eserleri ve yazılarında Naki Tezel adının yanı sıra Tezel, Tezel Amca, Şerif Halil Başa, N. T. ve M. Korkusuz adlarını da kullanan masal derlemesi halk bilim araştırmacısıdır.

Hayatı

1915 yılında İstanbul’un Fatih ilçesinde PTT Müdürü İbrahim Cemal Bey’in ve annesi Fahriye Hanım’ın oğlu olarak dünyaya geldi. İlköğrenimine İstanbul 16. İlkokulu'nda 1928 yılında başladı.  Ortaöğrenimini ise İstanbul Gelenbevi Ortaokulu'nda tamamladı. [1]

 

 1931-1934 yılları arasında ise Pertevniyal Lisesi’ndeki eğitimini tamamladı. Liseyi bitirir bitirmez İstanbul Belediyesi İstatistik ve Neşriyat Şubesi'nde çalışmaya başladı. Aynı yıl İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ne kaydoldu. İstanbul Belediyesi İstatistik ve Neşriyat Şubesi'nde çalışmaya başlaması bir anlamda masalcı ve halk bilimci geleceğini belirlemiş oluyordu. İstatistik ve Neşriyat Şubesi şefi M. Halit Bayrı,  masal ve folklor derlemecisi olması konusunda Naki Tezel’i teşvik etmiş, bu konulardaki çalışmalarına önemli destek vermişti.  [2] Halk Bilgisi Haberleri'nde, “İstanbul Manileri” başlığı ile dört sayı süren bir yazı dizisi de yazmıştır. (1939-1940).[3]

 

İlk yazıları da bu dergide çıkmış oldu.  Bu işte çalışırken ve Hukuk Fakültesinde öğrenci iken ilk kitabı olan Keloğlan Masalları (1936) adlı kitabını yayınladı. 1940 yılında İstanbul Üniversitesi Hukuk Fakültesi’ni bitirdi.[4]

 

Hukuk fakültesine gitmeye başlamadan masal derlemeleri yapmaya başlamıştı. İlk yazıları ilk yazısı 1935 yılında İstanbul Belediye Dergisi’nde yayımlandı. İlk masal kitaplarını Hukuk Fakültesine kaydolduğu ve devam ettiği yıllar içinde basılmıştı. Keloğlan Masalları (1936), İstanbul Masalları (1938), Köroğlu Masalı (1939)

 

Çalışma hayatına maiyet memuru olarak başladı, ardından bucak müdürü oldu.

Çalışma Hayatı ve Görevleri

Ankara Valiliği Maiyet Memuru, Cebeci Nahiyesi Müdürü, Nallıhan ve Avanos kazaları Kaymakam Vekili (1940-1943), görevlerinde bulundu.  1943 yılında Sümerbank’ya uzman olarak görev yaptı. Basın Yayın Genel Müdürlüğü İç Yayın Dairesi Raportörü Şube Müdürü, İç Basın Müdürü (1943-1951), Ticaret Bakanlığı Maden İdaresi Genel Müdür Yardımcısı (1951-1953), İşçi Sigortaları Kurumu Yönetim Kurulu Üyesi (1953- 1958), İş ve İşçi Bulma Kurumu Genel Müdürü (1958-1961), Sosyal Sigortalar Kurumu Müşaviri (1961-1966) ile İş ve İşçi Bulma Kurumu Genel Müdürü (1966-1971) görevlerinde bulundu.[5]

Bucak müdürlükleri görevinden sonra ilçelerde kaymakam vekili olarak görev yaptı.  Kaymakam vekili olarak Anadolu’nun çeşitli yerlerindeki köylüler ve köy kültürü ile yakından ilgilenmek araştırmak ve derlemeler yapmak fırsatını buluyordu. [6]

Basın Yayın Genel Müdürlüğü ile Ticaret Bakanlığı’na bağlı birimlerde çalıştı. İki kez, iki ayrı tarihte İş ve İşçi Bulma Kurumu genel müdürü (1958-1961 ve 1968-1971) oldu. 1971’de emekliye ayrıldı.

24 Temmuz 1980’de İstanbul’da vefat etti ve Kozlu Mezarlığına defnedildi .

 

Edebi ve Halk Bilimcisi Kişiliği

Masallara ve halk bilimi çalışmalarına olan ilgisi daha lise yıllarında başlamıştı.  O yıllarda halk edebiyatı ve folklor derlemeciliği üzerinde yoğun çalışmalara başlanmış memleketçilik akımı nedeni ile halk kültürü ve edebiyatına derin bir alaka gösterilmeye başlanmıştı. Nazki Tezel de bu akıma kapılarak folklor, halk edebiyatı, masal ve bilmece derlemeciliğine yoğun ilgi duymuştu.

Naki Tezel’in ilk yazısı 1935 yılında İstanbul Belediye Dergisi’nde çıktı. Yeni Türk ve Halk Bilgisi Haberleri dergilerinin editörlüğünü yaptı. Bu dergiler dışında yaptığı derlemeleri ya da yazdığı masalları Yücel, Varlık, Çığır, Ülkü, Yirminci Asır, Eğitim, Türk Dili, Dünya, Cumhuriyet gibi dergi ve gazetelerde yayımladı. Bir kitapla kalan hikâye yazarlığı dışında çalışmalarını tümüyle masal yazarlığı ve masal derlemeciliğiyle sürdürdü.

Türk edebiyatında eb önemli masal derlemecilerinden birisi olan Naki Tezel, Arapça kökenli olan masal ( mesel ) terimi yerine ödkünç veya ötkünç teriminin kullanılmasını önerdi. Ancak bu önerisi yaygınlaşamadı. Naki Tezel,  derlediği masalları kaynak kişilerden derlediği şekilde değil masallardaki olayları ve motifleri bozmadan kendi üslubu ile ve edebi dille anlatmıştır. Derlediği masalları kendi üslubu ile kaleme alırken sözlü geleneğe ait deyim atasözü, ikileme, tekerleme ve bilmeceleri ustalıkla kullanmış olması da hayli dikkat çekicidir.

Bu dergide “İstanbul’da Lohusalık Adetleri” (S. 73, Teşrinisani 1937) adlı bir araştırması daha yayımlanmıştır (Tümen 2018).

Türk edebiyatının en önemli masal derlemecilerinden birisi oldu ve yüzlerce masal derleyerek kitap haline getirmiştir. En önemli eseri 1933-1958 yılları arasında yaptığı derlemelerden kaleme aldığı 54 masaldan oluşan Türk Masalları adlı eseridir. Köroğlu Hikâyeleri ve Keloğlan Masalları konusunda da ciddi çalışmalar yapmıştır.

Masalların yanı sıra halk hikâyeleri, maniler, bilmecelere ve birçok diğer folklorik malzemeler de derlemiştir.  Naki Tezel’in derlediği masalların bazıları  Fair Tales from Turkey (1946), Contes Populaires Turc (1953) ve The Mouse and Elephant (1969) adlarıyla İngilizce ve Fransızcaya çevrilip yayımlanmıştır.

NAKİ TEZEL’İN ESERLERİ

 

Öykü:

 

Yıkılan Köprü (1944).

Masal:

 

Keloğlan Masalları (1936),

İstanbul Masalları (1938),

Köroğlu Masalı (1939),

Çocuk Masalları (1943),

Alabalık (1944),

Altın Araba (1944),

Peri Kızı (1944),

Yeşil Kuş (1945),

Keloğlan (1945),

Türk Masalları (iki cilt, 1971).

 

Bilmece:

Bilmeceler ve Maniler (1941),

Türk Halk Bilmeceleri (1969).

 

Diğer Eserleri:

 

Türkiye-Avustralya İşçi Antlaşması Münasebetiyle Avustralya Hakkında Bir inceleme (1967),

Türkiye Folklor ve Etnografya Kılavuzu (1969),

Milli Folklor Enstitüsü (1969).

KAYNAKÇA 

 

[1] : DR. MÜZEYYEN ALTUNBAY, http://teis.yesevi.edu.tr/madde-detay/tezel-naki

[2] Aslan, Ferhat (2013). Naki Tezel'in İstanbul'dan Derlediği Masallar: İnceleme-Metin. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.

[3] Tümen, Tuğba (2018). Naki Tezel'in Masalları ve Değerler Eğitimi Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.

[4] Aslan, Ferhat (2013). Naki Tezel'in İstanbul'dan Derlediği Masallar: İnceleme-Metin. İstanbul: Bilge Kültür Sanat Yayınları.

[5] Tümen, Tuğba (2018). Naki Tezel'in Masalları ve Değerler Eğitimi Açısından İncelenmesi. Yüksek Lisans Tezi. Malatya: İnönü Üniversitesi.

[6] Bağcı, Erva (2011). "Naki Tezel'in Türk Masalları Adlı Eserindeki Kahramanların Rollerinin İncelenmesi". Sosyal Bilimler Dergisi. C. 9. S. 1. s. 221-244.