Nazım Şekli Nazım Biçimi Nedir Türk Şiirindeki Nazım Türleri

14.06.2020

Nazım Şekli Nazım Biçimi Nedir Türk Şiirindeki Nazım Türleri

“ Nzm “ kökü masdar anlamı ile düzme, dizme, düzen, intizam anlamlarına gelmektedir. Dizdi, düzdü, mısra dizdi ( dolayısı ile şiir) anlamlarına gelen naẓama نظم , şiir anlamına gelen nazım; şiir yazan şair anlamındaki nâzım : نَظِمْ; şiir şeklinde yazılmış anlamına gelen manzum, şiir biçimi anlamına gelen manzume, tertip etmek düzenlemek anlamına gelen nizam, tertip edilmiş anlamına gelen intizam, intizam edilmiş anlamına gelen muntazam; tertip eden, nizam sahibi anlamına gelen muntazim, düzenlenmiş anlamına gelen tanzim gibi kelimeler ( nzm ) kökünden türetilmişlerdir.[1][2]

Bu bilgilerden hareketle” Nazım Şekli” ve” Nazım Biçimi “ demek şiir şekli demektir. Nazım şekli: şiir ölçüsü ( hece, aruz, serbest) , kafiye, nazım birimi, kafiye şeması, şiirlerdeki bent, dörtlük beyit veya dize sayıları gibi şiirin dış unsurları açılarından diğer şiir biçimlerinden ayrılan her bir şiir şekline denmektedir.

Nazım şekli tabiri, yukarıda sayılan özellikleri kalıp nitelikler taşıyan bu kalıp özellikleri ile de diğer şiir türlerinden ayrılan şiirleri ifade etmek için kullanılır. Nazım şeklini genellikle her bir şiir türünün bent, dörtlük, üçlük, beyit gibi şiir bölümleri ve birimleri, ölçü ve kafiye sistemleri yönlerinden bir birlerinden ayrılmasını ifade eder. Nazım şekillerini bir diğerinden ayıran hususlar özellikle dış yapı ile belirlenir. Lakin bunun da yeterli olmadığı durumlarda konu özellikleri de şiir türlerini bir birlerinden ayıran belirleyici faktör olarak kullanma mecburiyeti de ortaya çıkar. Örneğin divan edebiyatında gazel ve kaside ile tuyug, rubai ve kıta arasında dış yapılar bakımından büyük benzerlikler vardır. Misal olarak kaside ve gazel ; aynı nazım birimi istemi ( beyitler halinde ) aynı kafiye şeması ( aa, ba, ca, da) halinde yazıldıklarından dış yapı ile büyük benzerlik gösterirler . Bu durumda gazel ve kaside’yi iki ayrı nazım şekli ile ayırt etmek ölçüsü beyit sayıları ve konu tercihleri yönlerinden mümkün olur. Nitekim Tuyug ve Rubai'’nin de şekil, ölçü, kafiye şemaları, tamamen aynı olabilmektedir.

Kısaca bazı nazım şekilleri dış yapı bakımlarından tamamen aynı olabilir fakat bu defa da o nazım şeklinin kendine has özel konusu o nazım şeklini diğerlerinden ayırmış olur.

A: DİVAN EDEBİYATI NAZIM BİÇİMLERİ

Divan Edebiyatında nazım şekilleri ölçü, nazım birimleri, kafiye örgüleri, şiir türlerinin her birinin kendisine özgü özel konulara sahip olması ile bir birlerinden ayrılırlar. Divan şiirinde nazım türlerinin pek çoğunun temel nazım birimi beyittir. Beyit sistemine dayalı olan nazım şekilleri ise ilk önce beyit sayıları ve konuları yönlerinden ayrılırlar.

Mesnevi, Kaside ve gazel beyit sistemine dayalı olan nazım şekillerinin temelini oluşturur. Mesnevi gazel ve kasideden aa, bb, cc, d, şeklindeki kafiye örgüsü sınırsız sayıda beyitten oluşabilmesi, aruzun kısa kalıpları ile yazılmış olmasıyla ayrılır. Kaside ile gazeli de bir birlerinden beyit sayıları ile kendilerine özgü konuları ayırır. Gazel en az 5, en çok 15 beyit iken; kaside en az 15 beyit, en çok 99 beyit sayısındadır. Gazel aşk eğlence konulu, kaside ise yergi veya övgü konulu bir şiir türüdür.

Beyit sistemine dayalı olan nazım biçimleri genellikle gazel ve kasidenin arttırılmış şekilleridir. Örneğin murabba, muhammes, müseddes gibi nazım şekilleri bir gazeli temel alarak bir gazelin beyitlerine , iki dize, üç dize, dört dize beş dize vb eklenerek arttırılmış şiir şekilleri olabildiği gibi bir gazeli esas almadan gazel konulu dörtlü, beşlik, altılı, yedili vb bendlerle yazılmış olabilirler.

Beyit sistemine dayalı Divan şiiri türleri: Gazel, kaside, müfred, müstezad, mesnevi , muhammes , müseddes, müsebba, müsemmen, mütessa, muaşşer, tahmis, taşdi, tardiye

Bend sistemine dayalı divan şiri türleri: terkib-i bend, terc-i bend, müstezad, ( Gazelin arttırılmış şekilleri olan , muhammes , müseddes, müsebba, müsemmen, mütessa, muaşşer, tahmis, taşdi , tardiye gibi nazım şekilleri de bend sistemine dayalı nazım türleri kapsamında görülebilir)

Dörtlük esasına bağlı nazım şekilleri: rubai, tuyug, murabba, şarkı, kıta

B: HALK VE ÂŞIK EDEBİYATI NAZIM ŞEKİLLERİ

Halk ve âşık şiirindeki nazım biçimlerinin temeli dörtlüktür. Yani halk ve âşık şiirindeki nazım biçimlerinin nazım birimleri dörtlüktür. Halk ve âşık şiirindeki tüm nazım şekillerinin kafiye örgüsü de bir diğeri ile çoğunlukla aynıdır. Halk şiirindeki nazım biçimlerini bir diğerinden ayıran en önemli hususlar ( ölçü) hece sayıları, kafiye örgüleri, nazım birimi sayıları ( tek dörtlük, çok sayıda dörtlük) kendilerine özgü konuları, yazılış ve söyleniş özellikleri vb dir.

Örneğin mani; genellikle tek dörtlük ve aaba şeklinde kafiyelidir. Ninni ise mani gibi tek dörtlük ve mani kafiyesinde olabilir ama ninni çocukları uyutmak amaçlı konusu ile maniden ayrılır. Semai ise 8 hecelik özel konusu ve özel söyleyişi ile diğer nazım şekillerinden ayrılırken, taşlama alaycı dili ve eleştiri konusu ile güzelleme ; at silah, kadına övgü konusu ile ; leb değmez içinde b,p, m ön dudak sessizlerinin olmaması nedeni ile vb benzerlerinden ayrılırlar.

İslamiyet Öncesi Dönemde Nazım şekilleri: koşuk, destan, sağu

Anonim Halk Şiiri Nazım Şekilleri: Türkü, mani, ağıt, ninni, manzum bilmeceler

Din Dışı Aşık Şiiri Nazım Şekilleri: Koşma, güzelleme, varsağı, semai, leb değmez, atışma, taşlama, deyişme, destan ( ağıt, felaket, savaş vb konulu aşık şiiri türü ) divani

Dini Tasavvufi Aşık Şiiri Nazım Türleri: İlahi, hikmet, deme, saz, nefes, devriye, şathiye, satranç, kalenderi, nutuk, vb

C: ÇAĞDAŞ VE BATILI DÖNEM NAZIN BİÇİMLERİ

Serbest müstezad, sone , terza rima, balad, ottowa rima , serbest şiir

KONU İLE İLGİLİ LİNKLERİMİZİN BAZILARI

HALK EDEBİYATINDA NAZIM ŞEKİLLERİ VE TÜRLERİ

Divan Şiiri Nazım Biçimleri

Gazel Nedir. Gazel ŞiiriTürü Tüm Özellikleri ve Örnekleri

Kaside Nedir Tüm Özellikleri Konuları Türleri Bölümleri Örnekler

Kaside Nedir ve Kasidenin Bölümleri

Tuyug Nedir Anlamı Konusu Özelikleri ve Tuyug Örnekleri

Rubai'nin Konusu, Özellikleri ve Rubai Örnekleri

Murabba Nedir Mütekerrir ve Müzdeviç Murabba ve Özellikleri