Nazire Nedir Türk Şiirinde Nazire

Osmanlıca yazılışı: Nazire : نظيره

Nazire sözcüğünün etimolojisi ( kökeni)

Nazire: naẓīra ͭ نظيرة Arapça kökenlidir. Arapçadaki ( nẓr ) kökünden türemiştir. “Nzr “ sülasi kökünden, bir başkası yerine olan şey, bir başkasına bakarak yapılan şey; bir başka şiire cevaben yazılan şiir, bakarak, görece, benzer 

[1]

anlamlarında sözcükler türetilir. Bu nedenle, Nazar, nazara, nâzir, nazire, nâzır, münazara, tanzir sözcükleri aynı kökten gelmektedir.

Nazire Sözlük Anlamları

Mühlet vermek, tehir etmek. Benzeri, misli. Eşi, benzeri.Benzerini yapma maksatlı örnek.[2]Bir başka şiire cevaben yazılan şiir, anlamlarına gelir.

Edebiyatta Terim Olarak Nazire

Nazire sözcüğü yukarıdaki anlamlarından hareketle edebiyatta terim bir anlam da kazanmıştır. Nazire edebiyattaki terim anlamı ile bir başkasının şiirine benzetilerek yazılan şiir demektir.” “Bir şairin manzum bir eserine başka bir şair tarafından aynı vezin ve kafiyede yazılan şiir. Nazîre ve nazîre yazmak yerine tanzîr ve tanzîr etmek yanında nazîre deme, cevap deme, cevap verme tabirleri de kullanılmış, nazîre yazana nazîre-gû, nazîre-perdâz denilmiş, model olarak alınan şiirin tam zıddını ortaya koymaya da nakīza adı verilmiştir”[3]

 Bir şair beğendiği bir şiire aynı ölçüde, kafiyede hatta konu benzerliği içinde cevabi bir şiir yazarsa veya o şiirden daha güzel bir şiir yazmaya çalışırsa bu tip şiirlere nazire denmektedir. Bir şairin başka bir şairin şiirine nazire yazmasına tanzir de denir.Tanzir, köken olarak nazire ile yanı kökten ( nzr) gelmektedir. Sözlük ve terim anlamı: Benzetme. Benzetilme. Nazire yazma, Bir şiirin şekil ve mâna bakımından benzerini yazmak olarak tarif etmek mümkündür Yani nazire yazılmış şiire tanzir denmektedir. .

Nazirenin Özellikleri İlmam İktibas İntihal ve Nazire Farkı 

Divan edebiyatında sevilen bir şiire nazire yazmak geleneği oldukça işlektir. Nazire yazmanın amacı tanizr edilmiş şiirden daha iyisini yazmak olunca bu tip şiirler kopya, çalıntı şiirler kapsamında görülmez. Nazire yapılırken temel amaç naziresi yapılan şaire saygı, beğeni, hatta iltifat edilmiş farz olunur. Nazire yazılırken benzetilen şiirden dize veya beyit boyutunda iktibas yapılmaması yani ilmam ve intihale düşülememesine özel önem verilir. ( bkz İNTİHAL NEDİR İLMAM NAZİRE VE ETKİLENME İLE FARKLARI) İntihal, bir başkasının eser, buluş, keşfini kendisininmiş gibi yayınlamak, kendi buluşu imiş gibi göstermeye çalışmaktır. [4]İlmâm, kasıtlı ve iradeli bir şekilde başkasına ait bir yazı veya şiiri, pek de değiştirmeden kendisi yazmış gibi göstermek eylemidir.[5] Nazireciler, imlam ve intihal suçlamasına maruz kalmamak için bu nedenle iktibas ve intihalden kaçınmışlar, orijinal şiirlere nazire yazdıkları belli olsun diye de orijinal şiirin ölçü ve kafiyelerine de o yüzden sadık kalmışlardır.

Nazire, beğenilen bir şiire başka bir şairin daha güzelini yazmak amacıyla aynı kafiye ve ölçü ile yazdığı benzeri şiiridir. Böylece kafiyesi ve ölçüsü yönlerinden- hatta çoğu kez konu ve ifadesi ile de- aynı olan orijinal şiirin bir benzeri yazılmış olur. Nazire yapılırken kuru taklitçiliğe değil daha güzelini yazmaya heves etmek amacı öne çıkar. Bu nedenle zaman zaman orijinal şiirden daha güzel nazireler de yazılmıştır. Örneğin Ahmet Paşa’nın Vay Gönül Eyvay gönül adlı gazeli Azerbaycanlı bir şaire yapılmış bir naziredir. Ama Ahmet Paşa’nın o şiiri orijinalinden güzel olduğu gibi Ahmet Paşa’nın o şiirine de pek çok şair nazire yazmış ama hiçbir nazire Ahmet Paşa’nın o şiirine ulaşamamıştır.

Hakikatte ise yapılan nazirelerin pek çoğu asıl şiirler kadar üstün olmayı başaramamıştır. Nazirede temel hedef şairin şairlik gücünü göstermesidir. Beğenilen şiirden daha güzelin yazarak sanatını gösterme amacı ön plandadır. Eski edebiyatta genç şairlerin üstatlara nazire yazarak kendilerini geliştirmeye çalışmış olmaları da nazireciliğe önem kazandırmıştır.

Nazire Mecmuları 

Divan Edebiyatında alay veya şaka amaçlı nazireler de mevcuttur. Kemalettin Kamu’nun babası Hüseyin Kâmi Bey’in “ Dehri “ mahlası ile yazdığı nazireler bu şekildedir. [6]

Divân şiirinde müstakil nazire mecmuaları dahi oluşturulmuştur. Bunların içerisinde en önemlisi Eğridirli Hacı Kemal’in yaptığı derlemedir. “Türk edebiyatında bilinen ilk nazîre mecmuası Ömer b. Mezîd’in 840 (1437) yılında derlediği Mecmûatü’n-nezâir’dir (haz. Mustafa Canpolat, Ankara 1982, 1995)” [7]İskender Pala’nın tespitlerine göre nazire derlemelerinden bazıları şunlardır:

• Eğridir'li Hacı Kemâl'in Camiu'n- Nezair'i (derlenişi 1512, Bayezid Devlet Ktp.nr. 5782)[8]
• Edirne'li Nazmî'nin Mecmau'n-Nezairr\ (derlenişi 1523, TS. III. Ahmed Bl. nr. 2644; Millet Ktp.
• Ali Emîrî,manzum nr. 683, 684; Nuruosmaniye Ktp.nr. 43222),
• Pervane Bey Mecmuası (derlenişi1560, TS Bağdat Bl. nr. 406)
• Hisalî'nin M e ta liu 'n -N e za ir 'i (derlenişi 1651'den önce, Nuruosmaniye Ktp. nr.
• 4252, 5253) [9]

KAYNAKÇA

• ^{[1] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/nazire}
• ^{[2] https://www.luggat.com/nazire/1/1}
• ^{[3] M. FATİH KÖKSAL, https://islamansiklopedisi.org.tr/nazire#2-turk-edebiyati}
• ^{[4] https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/post/intihal-nedir-ilmam-nazire-ve-etkilenme-ile/112599}
• ^{[5] Tahir Ül Mevlevi, Edebiyat lügati, Enderun yayınları, İst. 1996. Shf. 62}
• ^{[6] Tahir Ül Mevlevi, Edebiyat lügati, Enderun yayınları, İst. 1996. Shf. 62}
• ^{[7] M. FATİH KÖKSAL, https://islamansiklopedisi.org.tr/nazire#2-turk-edebiyati}
• ^{[8] Tahir Ül Mevlevi, Edebiyat lügati, Enderun yayınları, İst. 1996. Shf. 62}
• ^{[9] İskender Pala , Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü , S. 367}