Peyker Nedir Mâh-peyker Peri-peyker

Peyker Nedir Mâh-peyker Peri-peyker

Osmanlıca yazılışı peyker: پيكر 

Peyker Farsça kökenli, pey ve kâr sözcüklerinin birleşmesinden oluşan bir bileşik sözcüktür.  Kelime anlamları: “Yüz, çehre, surat, resim, suret, imaj" şekillerindedir. Dilimize de bu anlamlarla girmiştir.

Bu sözcük Eski Farsça pati-kara "'karşısını-yapma', " sözcüğünden evrilmiştir. Pey ve kâr sözcüklerinden oluşan bileşik bir kelimedir. [1] Pehlevice veya Partça) aynı anlama gelen padkar sözcüğü daha sonraları pey+ker sözcüğüne dönüşmüştür. Sözcük: zamanla yüz, çehre, surat,resim, suret, imaj , güzel yüzlü, anlamlarından hareketle sevgilinin yüzü, sevgilinin resmi, manasında da kullanılmıştır.

Meh-peyker: Ay yüzlü.
Perî-peyker: Peri yüzlü.

Peyker: Meh-peyker ve Perî-peyker sözcükleri divan şiirinde daha ziyade sevgili için kullanılır. Peyker: Meh-peyker ve Perî-peyker Bihzad  ve Nakkaş Mani  gibi efsanevi ressamların çizemediği, resmini yapmakta aciz kaldığı sevgilinin ay gibi parlak yüzüdür. ( mehpeyker- Bkz: Nakkaş Mani ve Mâniheizm) Sevgilinin yüzü Güneş’ten sonra en parlak gök cismi olan Ay’a benzetildiği için sevgilinin çehresi mah – peykerdir. ( meh- peyker), Sevgilinin güzelliği büyüleyici ve ancak periler ile mukayese edilebilecek dercede olduğundan peri peykerdir. Bu güzellikleri ise ressamlar, nakkaşlar ve müsavvirler resmetmekte aciz kalır.

Aldı göñlüm bir perī-peyker melek-sīmā yigit
Ḳaṣd·i dīn itdi meded hey ol büt·i tersā yiğit    Necati Bey

Eyâ hurşîd-i meh-peyker cemâlün müşterî-manzar
Ne manzar manzar-ı tâli’ ne tâli’ tâli’-i Enver  Ahmed-i Dai

Olmaz perîde sencileyin peyker-i latîf
Şekl-i melek misin ‘aceb ey manzar-ı latîf  Hamdullah Hamdi 

Bir nigâh etsen görünür hâl-i dil
Gönlümün âyînesidir peykerim (Muallim Nâci).

Fürûg-i lutfı füzûn itse mâh-peykerümüz
Sipihr-i bahta ziyâ-pâş olurdı ahterümüz    Arpaeminizâde Sâmî 

Kaddün ‘alemi göstereli peyker-i fitne
Cân kişverini gâret ider leşker-i fitne   Hamdullah Hamdi 

Mahfile çıksa kaçan ol mâh-peyker Cum‘a gün
Rû-be-rû olmaz aña hurşîd-i hâver Cum‘a gün  Ravzi ( Balıkesir- Edincik- 16. Yy )

Yazanlar peykerim destimde bir peymâne yazmışlar 
Görüp mest-i mey-i aşk olduğum mestâne yazmışlar Nefi 

Yine göñlüm bir perî-peyker sever
 Hak bu âdem cânı bir dilber sever  Edirneli Nazmi

KAYNAKÇA 

[1] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/peyker