Rakkase Nedir Rakkase ve Köçeklere Dair Bilgiler
Rakkase Nedir Rakkase ve Köçeklere Dair Bilgiler
Osmanlıca yazılışı: raks رقص
Raks kelimesi Arapça kökenlidir. Arapça “rḳṣ “ ( رقص ) kökünden gelir. Arapça raḳaṣa "dans etti, oynadı" fiilinin masdarı olmaktadır. Raks veya raḳaṣa sözcüğünün sözlüklerdeki anlamları: Sıçrayarak oynamak, dans etmek. Oynamak, dans, oyun anlamlarındadır. Rakkase, rakkas sözcükleri ise bu sözcüğün dişili ve erili olmaktadır.
Eski Edebiyatta Rakkase
Raks, sözcüğü oyun dans, dans etmek, sıçrayarak oynamak anlamlarına geldiğine göre rakkas; oyun oynayan erkek, rakkase ise dans eden kadın anlamlarındadır. Eski dönemlerde raks'ı köçek denilen kadın kılığına giren erkekler veya çengi denilen Romen kızları oynardı. Köçekler, parlak elbiseler giyen kadın kılığındaki oyunculardı. Bunların yanında külhanbeylerinin arasında içki meclislerinde içkiyi fazla kaçırınca donlarına kadar soyunarak dans etmek âdeti de vardı. Buna gömlek yakmak veya pirahen yakmak denirdi. ( bkz Köçek- Çengi- Gömlek Pirahen Yakmak Nedir Divan Şiirinde Raks Edip Soyunmak )
Eski devirlerde raks edenler çoğunlukla kadın kılığına girmiş erkekler veya kadınsı kişilerdi. Kadın veya erkek rakkas ve rakkaselere köçek, çengi gibi adlar verilirdi. Rakkas, köçek, çengi ve rakkaselerin içki meclislerinde, meyhanelerde, içkili kır eğlencelerinde, düğün, sünnet, bayram günleri gibi yerlerde efelenme, zeybek, horan gibi çeşitli adlar altında oyunlar oynadıkları da malumdur. Bu oyunlar günümüzdeki hoplayarak zıplayarak oynanan oyunlardı.
Dilerem cân oynayup ışkunda cânâ ten yakam
Raksa girem germ olup meclisde pîrahen yakam Hayreti
Rakkaseler Divân şiirinde mey, saki, meclis, bahar, cünunluk sözcükleri ile tenasüplü kullanılmışmış bir neş'e âlâmeti olarak görülmüş, rakkaseler içki dağıtan güzel olarak anılmış, çarpara denilen ve ellerine taktıkları dört parçadan oluşan zillerle anılmışlardır. Rakkaselerin oynadıkları oyunlara ceng denilmiş “çapara denilen dört parçalı zil çalınırken çeng oyunlarının oynandığı rakkasların ve rakkaselerin parmaklarına çapara takarak çeng eşliğinde raks ettikleri minyatürlerde de betimlenmiştir.”[1]
Rakkaselerin diğer adı ise çengi oyunu oynayan manasında çengidir. Eski devrilerde daha çok Romen kızlarının çengilik yaptığı bilinmektedir. Osmanlı minyatürlerinde çengiler göz alıcı parlak elbiseler giyen gerdan kıran, göbek atan, parmaklarına çâr- pâre (çarpara zil dört parçalı, parmaklara takılan ağaç veya pirinçten yapılan) rakkase zili takan (Bkz. Çarpara Çalpara Nedir Şiirlerde Çâr- Pâre) kadınlar veya kadınsı erkekler olarak tasvir edildikleri görülmektedir.
Köçekler ise kadın kılığına girmiş raks eden erkeklere denilmiştir. Minyatürlerden ve eski kaynaklardan öğrenildiğine göre köçeklerin atlas veya “kadife üstüne sırmalı mintân ve eteklik” giydikleri, parmaklarına çarpara denilen bir alet taktıkları bazı çengilerin saçlarını kadın gibi uzattıkları da görülmektedir.[2]
Eski devrilerde içki dağıtan sakilerin içkileri raks ederek dağıttıklarına dair pek çok işaret vardır. Buna göre sakilerin aynı zamanda çengi veya köçek oldukları da anlaşılır.
Bir eli devri kadehte bir eli çar- parede
Yani hem sakilik eyler, hem eder her yane raks Fazıl
‘Aks-ı la‘lün gâh idince çeşm-i giryânumda raks
Mest ider tıfl-ı sirişküm tarf-ı dâmânumda raks Semerkândî-i Âmidî Âgâh
Dili raks-âver eder sabredemem mâ-hasali
Yüregim oynadı gördükde o çengî güzeli Nedim
Figân ey Mevlevî şevk-i semâ‘-ı fitne-engîzüŋ
Getürdi zerre gibi raksa hâkin Şems-i Tebrîz’üŋ .KÂTİB-ZÂDE SÂKIB
Nâz ile itse ol sanem-i pür-hicâb raks
Eyler felekde âh iderek âfitâb raks Nahifi
Ṣoḥbeti germ eylesün gün yüzlü cānān oynasun
Mest olan göñüllüler göñül degül cān oynasun Necati
KAYNAKÇA
[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/ceng-cengi-divan-siirinde-ceng-u-cegane/85392
[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/kocek-cengi/86431
