Rişte Nedir ve Sevgilinin Saçları

Rişte Nedir ve Sevgilinin Saçları

Osmanlıca yazılışı : Rişte  رشته

Rişte Kelimesinin Kökeni

Riişte sözcüğü Farsça kökenlidir. Sözcüğün kökeni Riştan sözcüğüne dayanır. Riştan sözcüğü Pehlevi ve Part kökenli Farsça bir sözcüktür. Pehlevi dilinde eğirmek, bükmek anlamındaki “riştan, rēş-“ fiilinden türemiştir. Rişte ğğrilen bükülen manasından iplik anlamında bir isme dönüşen rişte sözcüğü dilimize de Farsçadan girmiştir.

Rişte Kelimesinin Sözlük Anlamı

Rişte sözcüğü dilimizde ve sözlüklerde iplik ve tire anlamlarına gelir. Ancak edebiyatta rişte , değişmeceli manada iplik gibi dökülen göz yaşları anlamlarında da kullanılmıştır.

Rişte-i cân: can ipliği, can bağı. Parmağa ip

Rişte-i eşk: gözyaşı ipliği.

Ser-rişte:  Bir şeyin olmasını, gerçekleşmesini sağlayan sebep, vesîle: ipucu, tutamak, ilgi,  alâka,

Rişte Çekmek ( Hat sanatında Ser- rişte ) ipucu, tutamak. Sanatkârane yapılmış bir yazıyı veya yapılmış bir minyatürü çevreleyen tek, çift, eşit veya farklı kalınlıklarda çizgi çekmek. ( rişte çekmek)

Yek rişte: Tek çizgi

Şiirlerde Rişte

Rişte veya iplik Divân şiirinde sevgilinin saçı ve canı için yapılan benzetmeler arasındadır. Sevgilinin canı hemen kopuverecek ipliğe teşbih edilir.  Rişte ile sevgilin saçları, kâkülleri zülüfleri, saçının telleri arasında alakalar kurulur. Sevgilinin saçları aşığı, bağlayan, aşığa kement atan bir avcının silahları gibidir. Sevgilinin saçları ve saç telleri ipliğe, urgana, kemende teşbih edilir. Bu benzetmelerle alakalı olarak zalim bir avcı olarak tasavvur edilen sevgili ile alakalı pek çok hayaller kurulur. Sevgilinin saçlarının telleri aşığı, bağlar, esir, eder, , zülfünün teline asar, hatta darağacına asıp aşığı idam eder.  

Rişte-i can eski edebiyatta daha ziyade bir şeyi unutmamak için parmağa ip bağlamak deyimi ve eylemi için de kullanılmıştır. Bununla birlikte rişte yani iplik gerçek anlamları ile kullanıldığı gibi mecaz ve teşbihlerde de kullanılmış;  çeşitli özelliklerinden dolayı ip veya rişte gözyaşlarına, saçların tellerine, can ipine vb benzetilmiştir.

Rişte ve rişte-i can eski edebiyatta daha ziyade bir şeyi unutmamak için parmağa ip bağlamak deyimi için de kullanılmıştır. [1]

Vefâlar edecek oldu unutmasın ol yâr

Vefâlar edecek oldu unutmasın ol yâr

Var Emri parmağına bağlar rişte-i can    Emri

Cân riştesi kim turra-i cânâna sarılmış

Bir târ durur deste-i reyhâna sarılmış Şeyhülislâm Yahyâ

 Demem serrişte-i maksûdu ehl-i câhtan bulsun

Gönül esbâba etmez ilticâ Allâh’tan bulsun     (Münif)

Dönüpdür za`f ile bir rişteye cismimde cân-âsâ

 Fitîl-i şem`-i bezmün reşki bükdi kâmetüm cânâ    Şeyhülislam Yahya

Üzümdü rişte-i can zülfü-i pürşiken diyerek

Büzüldü çehre-i dil berg-i yasemen diyerek   Nabi

Ârif isen tuta-gör serrişte-i feyz-i bekā

Terk kıl bu sûret-i fânî vü nakş-ı zâili     (Fuzûlî). 

 Târ u pûdu olalı câme-i aşkın reg-i cân

Pîreheıı rişte-i Meryem 'le kaba geldi bana    Neş'et

Bu cism-i nizâr üzre dökiip jâle-i eşki

Çiin rişte-i cân gevher-i ma'nâda ııihânız   Necâti

Rişte benzer anlamlarda  Aşık şiirimizde de ortaya çıkar.

Zülüflerin rişte rişte

Aklım aldın bir görüşte

Ya hurisen ya ferişte

Gel ki sarılalım Selbi      Ercişli Emrah

KAYNAKÇA 

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/parmaga-ip-baglamak-ve-riste-i-can/136003