Rıtl Nedir Şiirlerde Ölçek ve Rıtl-ı Girân

Rıtl Nedir Şiirlerde Ölçek ve Rıtl-ı Girân

Osmanlıca yazılışı: rıtl :  رطل

Rıtl – ratl- çoğulu ertâl, “Grekçe litranın Süryanice yoluyla Arapça ’ya geçmiş şeklidir. Aslı Latince ‘dengelemek, denkleştirmek, tartmak’ anlamındaki librodan türeyen denge, terazi, tartı” [1] şekillerindedir.

Rıtl veya ratl eski devrilerde 130 dirhemlik ( 436.8 gram) bir ağırlık ölçüsü birimi anlamıyla kullanılmıştır.  “Fransa Ticaret Odası bülteninde kaydedilen bilgilere ve Osmanlı Düyûn-ı Umûmiyye İdaresi verilerine dayanan George Young 1890’larda 113 dirhemlik Mısır-Cidde rıtlının metrik karşılığını 360 gr. olarak verir.”[2]

Rıtl yada ratl, eskiden kullanılan günümüzdeki bir litreye yakın sıvı ölçüsüdür.  [3]“Bazı yerlerde yüz otuz dirhem sayılmıştır. Bazen on iki kıyyedir. Kıyye kırk dirhemdir. Hemen hemen bir litrelik sıvı ölçeği. (Arapça). Kadeh. (Arapça)[4]

Rıtl kelimesi Lüğat-i Naci’de ,” bir nevi ölçek, büyük kadeh “ şeklinde tarif edilir. Ahmet Talat Onay ise bir nevi tartı veya ölçek, büyük okkalı kadeh “ şeklinde tarif eder. ( bkz RATL-I GİRÂN NEDİR  DEV KADEH )

Divan şairleri rıtl veya ratl kelimesini daha ziyade kadehin iriliğini belirtmek maksadı ile kullanmışlardır. Bu nedenle ratl ve rıtl sözcğn “ Ratl-ı Giran “ İçi dolu bir litrelik büyük kadeh. manasına gelecek şekillerde daha çok kullanmışlardır. “ Ratl-ı Giran “ içki meclisi kurup bezme iştirak edenlerin yerde bir daire oluşturacak şekilde yan yana oturmaları ve bir daire kurmaları ile elden le dolaştırdıkları devasa kadehe denmektedir.  ( bkz RATL-I GİRÂN NEDİR  DEV KADEH )

Destimde câm görse benim ser-nigûn eder

Nâdâna sâgar istese ratl-ı girân verir   Nefi

Def‘-i gam eyler şu kim rıtl-ı girânı kaldurur

Destine meş‘al alup bir kâr-bânı kaldurur [5]    Nevizade Atai

KAYNAKÇA 

[1] CENGİZ KALLEK, https://islamansiklopedisi.org.tr/ritl

[2] CENGİZ KALLEK, https://islamansiklopedisi.org.tr/ritl

[3] Şahamettin Kuzucular ,https://edebiyatvesanatakademisi.com//searchterm=RATL+I+G%c4%b0R%c3%82N+NE

[4] https://www.luggat.com/ratl/1/1

[5]https://edebiyatvesanatakademisi.com//search?term=