SELÂSET NEDİR

Osmanlıca yazılışı: selâset :  سلاست

Selâset sözcüğü Arapça kökenlidir ve edebiyatta:  Anlatıştaki kolaylık ve rahatlık. Açık, kolay, akıcı ve âhenkli ifade. Sözün akıcılığı, ifadedeki ahenk,  Akıcı üslup. “yumuşaklık” anlamlarına gelir.

SelasetTürkçede“sözlü yahut yazılı ifadenin açıklığı ve akıcılığı” şeklinde anlaşılır.  Eski edebiyatta bir terim olan selaset bir yazıda veya şiirde cümleler, kelimeler, dizeler ve beyitlerin akıcı, ahenkli, kolay ve anlaşılır olması demektir. Selâset, bir yazıda veya şiirde cümleler, kelimeler, dizeler ve beyitlerin sözcüklerinin hatta eklerinin ve seslerinin birbirine uygun seçilmesiyle sağlanır.

Eski edebiyatta selâset teriminin ne olduğunu tarif etmeye çalışan belagatçiler, selâseti fesahatin bir alt bölümü olarak kabul etmişler fesahatin şartlarıyla selâsetin şartlarının iç içe anlatmışlardır.  ( bkz FESÂHAT NEDIR. EDEBIYATTA FESAHAT VE FASIH  ) Bu nedenle selâsetin tarifi ile fesahatin tarifi çoğu kez bir diğerinin aynısıdır.

Eski ediplerin tariflerine göre selâset ” sözün kolaylıkla akmasıdır .“   Eski edipler belagat kitaplarında selâseti :  “Aynı veya mahreçleri birbirine yakın seslerin bir kelimede yahut birbirini takip eden kelimelerde arka arkaya gelerek telaffuzu zorlaştırması”[1] “ibare içinde seslerin kulağa hoş gelecek şekilde tertibi”[2] tanımları ile açıklamışlardır.

Eski edebiyatçılar fesâhati ise “Bir lisanın doğru ve hatasız ve suhûlet( kolay, yumuşak nazik)  ve selâsetle ( akıcı ) söylenmesi veya yazılması, sözün yanlış, yabancı ve yahut nadir kullanılan  kelimelerden salim olmasıyla beraber râbıtanın dahı kâideye mutâbık olmasıdır.” [3] “ Güzel ve açık konuşma ile iyi söz söyleme kabiliyetidir.”[4],  “Sözü teşkil eden kelimelerin her birinde ve o kelimelerden müteşekkil sözde lafz, mana ve ahenk itibariyle kusur bulunmamasıdır. ”[5] şekillerinde tarif etmişlerdir.

Sesleri uyumsuz seslerin, hecelerim ve sözcüklerin peş peşe gelmesi,, örneğin “ fstkçşhp “ gibi sert süreksiz ünsüzlerden sonra sert süreksiz ünsüzlerin gelmesi peş peşe söylenmesi,  söyleyişte büyük zorluk yaratır.  Örneğin “ Su şişesi Muş paşası”  , “ dal sarkar kartal kalkar “ selasete aykırıdır.  Örneğin belagatçilere göre “Kılma red kır atı ver ya al bağla bir kula” beyti hem cinasları,  hem de birer heceli kelimelerin arka arkaya gelişindeki uyumsuzluktan dolayı [6] selâsete aykırıdır.

Cümlelerin ve dizelerin selâsete uygun olabilmesi için söyleyişe ve dile zorluk veren seslerin peş peşe gelmemesi ) nefes akışına mani olmaması, sözün kolay ve akıcı söylenebilmesidir.  Selasete uymayan sözler ve ifadeler eski edebiyatta selis olmayan söz veya ifade olarak bilinir. Selis olmayan sözler fesadı telif yani bozuk ifade sınıfında dahi görülebilir. ( bkz  FESÂD-I TELIF NEDIR BOZUK İFADE )

KAYNAKÇA

• [1] Ahmed Cevdet Paşa, Belâgat-ı Osmâniyye, İstanbul 1299, s. 17, 19-20.
• [2] Recâizâde Mahmud Ekrem, Ta‘lîm-i Edebiyyât, İstanbul 1299, s. 68, 129, 171-190
• [3] Şemseddin Sami, Kamus-ı Türkî, Enderun Kitabevi, İstanbul 1989, s. 997.
• [4] Ferit Devellioğlu, Osmanlıca- Türkçe Ansiklopedik Lugat, Aydın Kitabevi Yay. , Ankara 1996, s. 251
• [5] Tahirü’l-Mevlevi, Edebiyat Lüğati, Enderun Kitapevi, 1970, shf. 45
• [6] M. ORHAN OKAY, https://islamansiklopedisi.org.tr/selaset