Şeyh Nedir Kökeni

Şeyh sözcüğü Arapça kökenlidir ve Arapçada “yaşlı kişi, pir, dede, koca” anlamlarına gelen “ şyh” شيخ  kökünden gelir.  Türkçe ve diğer dillere de Arapçadan geçmiştir. Şeyh sözcüğünün Farsçada anlamca karşılığı “pīr”, Türkçede ise “dede, koca “ anlamlarındadır. Türkçede  ilk kez "yaşlı kişi, koca"  anlamı ile AŞIK PAŞA ’nın, GARIPNAME (1330)  adlı eserinde e yer almıştır. [1] Türkçede er, eren ve ermiş kelimeleri de “şeyh” manasına gelir. ( Eren Nedir Şiirimizde Eren ve Erenler )

Ancak “şeyh “ sözcüğü zamanla, tarikat reisi, tasavvuf büyüğü, zamanla mürşid, hatta bazı şeyhler için veli, evliya, ermiş, eren anlamlarına gelebilecek şekilde anlam genişlemelerine de uğranıştır.

Şeyh Nedir Sözlük Anlamları

“Şyh” شيخ  sözcüğü sözlüklerde  “yaşlı kimse”,  “yaşlı kişi, pir, dede, koca,  saçı sakalı ağarmış; anlamlarındadır. Arap ülkelerinde kabile ya da aşiret başkanlarına da şeyh denmektedir.

Şeyh sözcüğü tasavvufta anlam genişlemelerine uğrayarak çok özel anlamlar kazanmıştır. Tasavvufta tâliplere doğru yolu gösteren ve onları irşad eden, bir tarikatta irşada izinli tekke ve dergâhta terbiye ile meşgul olan kimse anlamına gelir. Şeyh sözcüğü tarikat reisi, tasavvuf büyükleri; postnişin, velî, pîr ve mürşid ile eş anlamlı kullanılır.

Mürşid  “doğru yolu gösteren rehber”  anlamındadır ve mürşid sözcüğünün kullanımı IV. (X.) yüzyılın ortalarından itibaren yaygınlık kazanmaya başlamıştır.

Mürşid-i kâmil ise “ sırât-ı müstakîmi gösteren, dalâletten hidâyete sevk eden”  ermiş olarak görülür.  

Şeyh sözcüğünün Arapçadaki çoğulu “şüyûh, meşâyihtir.  

Şeyhülislam  السلام شيخ "  islamın büyüğü” anlamına gelir ve 11. yy'dan itibaren kullanılmaya başlanmıştır.

Şeyhlik Makamı

Şeyh en genel anlamı ile bir tarikatın kurucusu veya tarikatın başındaki önder olmaktadır.  Yani şeyh bir tarikatın kurucu önderi olabildiği gibi kurucu şeyhin ölümü sonrasında kurucu şeyhin veya ondan sonra postnişin olan halifesi olmaktadır.

Tarikatın başında olan şeyhlere postnişin ( postta oturan ) denir. Şeyhin oturduğu keçi veya koyun derisinden ibaret olan post sembolik olarak şeyhlik makamının tahtı olmaktadır.  Şeyh, bir tarikatın kurucusu olan veya bir tarikatın kollarında en yüksek aşamaya ulaşmış bulunan kimsedir. Şeyh, intisab ettiği tarikat içinde seyrüsülûkünü tamamlayarak irşâda ehliyetli olan [2] “şeriat, tarikat ve hakikat ilimlerinde en yüksek dereceye ulaşan, hem nefsânî hem kalbî duyguların etkisinden kurtulabilen, sözleri şifa, nazarları deva”  olan tarikatın önder kabul ettiği kimsedir. En yüksek marifet makamına erişen şeyhe ise  “şeyhü’l-ârifîn” [3]denilir.

Şeyh, tarikat ehli olanların mutlak surette her dediğinin kanun ve en büyük emir kabul ettiği manevi önderidir. “ Kavmi içindeki şeyh ümmeti içindeki peygamber gibidir”[4]  Tarikattaki dervişlerin eren, ermiş, veli mertebesinde gördükleri şeyhleri “Hak’tan gelen hakikatleri doğrudan almaya ehliyetli” bir kişi olarak görülür. , Hak katından gelen özel rahmete mazhar olan , Hak’tan  gelen bilgileri  öğrenme ayrıcalığı edinmiş olan,  ilm-i ledün sahibi bir veli olarak kabul edilir.

KAYNAKÇA 

• [1] https://turkcenedemek.com/kelime/%C5%9Feyh/
• [2] : Prof. Dr. Hasan Kamil Yılmaz, 300 Soruda Tasavvufi Hayat, Erkam Yayınları
• [3] REŞAT ÖNGÖREN, ŞEYH, https://islamansiklopedisi.org.tr/seyh--tasavvuf
• [4] REŞAT ÖNGÖREN, ŞEYH, https://islamansiklopedisi.org.tr/seyh--tasavvuf