Eren Nedir Şiirimizde Eren ve Erenler

Eren Nedir ve Şiirimizde Eren ve Erenler

Kelime olarak Türkçe asıllıdır.  Eren, daha ziyade veli veya evliya kelimesinin kapsadığı anlamlara sahip bir kelimedir.  Sözlüklerdeki tarifi: “ Olağanüstü sezgileriyle birtakım gerçekleri gördüğüne inanılan kimse. Benliğinden sıyrılmış, öz varlığından geçmiş, kendini Tanrı'ya adamış, ermiş, evliya, veli.” Şeklindedir.

Eren veya Erenler sözcüğü Ricaü’l gayb,  gayb erenleri anlamının Türkçe karşılığıdır. Gayb Erenleri ( Kutb Üçler Yediler Kırklar ) ve Abdal tabirleri erenle ilgilidir. ( bkz Kutb ( Gayb Erenlerinin En Ulusu )- ( bkz

 Ricâlü'l-gayb’e mensup insanların aralarında hiyerarşik bir düzen vardır. Ancak bu düzen farklı kaynaklarda farklı şekillerde ifade edilmiştir.  Ricaü’l gayb  yani erenler :” arzda ve semada Hak’tan başka yerlerini kimsenin bilmediği, alçak sesle konuşan, utangaç, yeryüzünde vakarla yürüyen, kendilerine rastlayanlara selâm verip geçen ve huşû içinde yaşayan velîler zümresidir. Ricâlü’l-gaybın şahısları değil mânevî halleri gizlidir” [1] Eren tasavvuruna göre erenler birbirlerini kalp gözü ile bilirler. Erenler  “ nübüvvet sona erince  “Resûl-i Ekrem’in yerine ikame edilmiş olan” abdallardır.  Erenlerin de sınıfları ve kademeleri vardır.  İnançlara göre Erenler : “ ahyâr (300 kişi), abdal (büdelâ, kırk kişi), ebrâr (yedi kişi), evtâd (dört kişi), nükabâ (üç kişi), kutub (gavs, bir kişi) şeklindedir. “ [2] Bu düşünceye göre  Ricalü’l Gaybin en üst mertebesinde bulunan ulu – eren Kutb’dur.  Üçler, yediler, kırklar  ve ahyarlar Kutb’un lat meretebelerinde olan erenlerdir.( bkz Kutb ( Gayb Erenlerinin En Ulusu )

Abdallar ve Erenler “Ehl-i beyt’indendir ve âlem onlar sayesinde  ayakta durmaktadır.  Abdallar ve erenler âlemin kozmik düzeninin işleyişinde rolü olan kişiler olarak tasavvur edilir. [3]

Bu tasavvurlara göre Abdallar istedikleri kişilere görünen, istemediklerine görünmeyen, zamanı ve mekânı aşarak diledikleri yere gidip gelebilen ve diledikleri zamanda olabilen gizemli güçlere sahip ulular olarak düşünülmüştür. Abdalların dileklerinin Allah katında çok kıymetli olduğu onların hiçbir dileğinin geri çevrilmeyeceği inancı vardır. İnanışa göre gizli güçleri olan ve büyü gücüne sahip olan abdallar, bol yağmur yağması, bereketin artması ve belalardan korunmak için Allah’tan ne dilerse kabul edilir. Bu bakımdan abdallar sevilen, güçlerinden medet umulan, hatta korkulan kimselerdir.[4]

Allah yedi iklimi yedi Abdal ile korur. Yedi semanın ruhaniyeti yedi Abdala bağlıdır. Bu yedi Abdal her biri yedi semadan birinde duran peygamberlerin birinden güç alır.  Haftanın yedi gününde olacakları yedi iklim ve yedi peygamber sayesinde Abdalların tasarrufuna verilmiştir. [5]Bir çeşit Hızır görevine de sahip olan yedi abdal tasavvuru belalardan esirgeyen, sıkıntıları gideren kudret haline gelmiştir.

Divan Şiirinde Eren

Anadolu’daki Aevi, Bektaşi, Melami,  Kalenderi,  Mevlevi, Nakşî vb tarikatlarına bağlı dervişler  bir birbirlerine eren diye hitap  etmişler, bu nedenle Eren tabiri divan şiirimizde sık sık karşımıza çıkmıştır. [6] Eren kelimesi özellikle, Bektaşi ve Kalenderi şairlerin şiirlerinde gözükür.  Eren sözcüğü yukarıdaki düşünce ve tasavvurların özlerini ifade edecek şekilde  hem divan hem de tasavvufi aşık edebiyatımızda  sık  sık  kullanılmıştır.

Uşşak-ı terk edip  sefer etti ol  mâh- rû
Gaib erenleri ola her yerde hazır.                      Nevi

Erenler cân içün meyl itmemek dünyâya erlikdür
Benüm erligüm  ey sûfî bu çarh-ı pîre-zenden sor       Enveri

Ey erenler,  erlik  can için dünyaya meyle etmemektir. Ey Sufi sen benim erliğimi dünya denen  bu kocakarıdan sor.

Erenler! Tâlib-i esrâra bizden çok niyâz eylen
Şarâb-ı aşkın a’lâsın içen abdâla aşk olsun               Âgehi

Eren tabirinin yanı sıra  veli mukabili olarak kullanılan  “Gerçek Er “ tabiri de vardır.  Gerçek Ere alemin malına mülküne ve saltanatına bakmayan bir veli veya insan –ı kâmildir.

Gerçek  erdir bakmayan  nakş  u niğar-ı  âleme
Mail-i arayiş –i dünya değilsen mertsin                       Şeyhülislam Yahya

 
Halk ve Tekke Şiirinden örnekler

Ey erenler bir kamile danıştım
Er olana edep erkan hoşumuş
Kalırsa dünyada insanlık kalır
Kuru hayal fani dünya boşumuş     Mahzuni Şerif

Sultan Nevruz günü cemdir erenler,
Gönüller şad oldu ehli imanın.
Cemal yâri görüp doğru bilenler,
Himmeti erince Nevruz Sultan’ın.      Pir Sultan Abdal

Ey erenler çün bu sırrı dinledim 
Huzur-ı mürşide vardım bu gece 
Hakikat sırrını andan anladım 
Evliya merdanın gördüm bu gece     Pir Sultan Abdal

Erenler Şah'tan gelirler
Ali derler Pirimize
İmamların kullarıyız
Münkür ermez sırrımıza               Kul Nesimi

Erenler’in kulu isen ölümün anadur  Yunus
Nic’ Erenler geldi geçti növbet  şimdi bizedürür      Yunus Emre

 

 Kaynakça

 

• [1] Süleyman Uludağ, RİCÂLÜ’l-GAYB , DİA cilt: 35; sayfa: 82
• [2] Hücvîrî, Keşfü’l-mahcûb (Uludağ), s. 330
• [3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/tasavvuf-edebiyati-asik-ve-divan/abdal-ve-eren-tassavvuru-ile-kalanderi-dervisligi/932
• [4] https://edebiyatvesanatakademisi.com/edebiyat-terimleri-mazmunlar/gayb-erenleri-kutb-ucler-yediler-kirklar/42253
• [5] Süleyman Uludağ, RİCÂLÜ’l-GAYB , DİA cilt: 35; sayfa: 82
• [6] https://edebiyatvesanatakademisi.com/edebiyat-terimleri-mazmunlar/gayb-erenleri-kutb-ucler-yediler-kirklar/42253