Şibh-i Hüsn-i talîl Söz Sanatı

Şibh

Osmanlıca yazılışı : şibh :  شبه

Şibh ve Şübhe Nedir Kökeni

Şibh, Arapça kökenli bir sözcüktür ve Arapçada “ şbh “ [1]sülasi kökünden gelir. “ Şbh “ kökünden şüphe, kuşku, benzer, emin olamama “ anlamlarında sözcükler türetilmiştir. Arapça şibh شبه "benzerlik, gibi olma" anlamlarını taşır. Ancak şibh sözcüğü belirsizlik, kuşku anlamındaki " şubhat شبهة " , “emin olamamak, kuşku, belirsizlik,  tereddüt etme” anlamları taşıyan şüphe” şubhat شبهة  " sözcüğü ile aynı kökten gelir. 

Şibh-i Hüsn-ü Ta’lil  Söz Sanatı

Bir hâdisenin vukuuna şairane olarak ama katî olmayan bir sebep gösterirken şüpheye de düşürmek

Hüsn- ü Talil sanatı oluşumu doğal nedenlere bağlı olan bir olgunun ortaya çıkış nedenine  kesin olmayan, hayali olan ama daha güzel ve şairane bir sebep bulmak sanatıdır. Ancak şair bir şeyin oluş nedenini doğal olmayan hayali ve şairane bir gerekçeye bağlamış ise buna kendisi de inanmalıdır

Şairin kendi icat ettiği sebebe kendinin inanması ve okura da bu hissi telkin etmesi gerekir. Eğer şair bir olgunun oluşuna getirdiği tali ama güzel sebebe kendisi de inanmamış ise [2] yaratılan bu kuşku şibh-i hüsn-i ta'lil  sanatını meydana getirmiş olur. Yani şair kendi bulduğu hüsnü talil’den kendisi de emin değilse, bulduğu güzel sebebe kendisi  de inanmakta zorluk çekmiş hissi yaratmış ise  yaratılan bu kuşku şibh-i hüsn-i ta'lil  sanatını meydana getirmiş olur. 

hatta şüpheli ise o zaman şibh-i hüsn-i talil meydana gelir

Niçin hâmidesin ey çarh söyle boynunda

Birikmiş ahların mı vebâli kalmıştır.   Raif Bey   [3]

Şair, feleğe belinin bükülmesi, eğrilmesi, boynunu bükmesinin nedeni insanlara çektirdiğin eziyetlerin, ahların çember gibi boynunda birikmesi midir diye soruyor. Ama sorduğuna göre de  bulduğu bu gerekçeden kendi de emin değildir.

Bâriş-i bârân müsâdif düştü hicrân şâmına

Oldu sandım hâlime rahm eyleyip giryân sehâp.”

(Şair, yağmurun yağış sebebini sevgilisi ile ayrılma vaktinin gelmesinden dolayı bulutların şairin hakine acıyarak üzüntüden ağlaması nedeni ile olduğunu zannediyor.   Bulutların kendi haline acıdıklarını sanması ifadesinde şairin de buna pek inanmadığını gösterir. Kısaca şair meydana getirdiği hüsn-i talil’den kendi de kuşkuludur.

Şemîm-i nâfeye dâir sabâda var bir eser

Acep o âhû-yı nâzende kâkülün mü tarar”

(Saba rüzgârı misk kokusunun gelme nedeni acaba o nazlı ahunun ( sevgili ) kâkülünü tarıyor olması mıdır?  Şâir “aceba” kelimesi ile  rüzgarın güzel kokmasına bulduğu hayali gerekçeden kendisinin de çok emin olmadığını ifade etmiş olur.

Pîş ü peşinde şevk ile rû-mâl olup gider

Sâyen de sana bencileyin mübtelâ mıdır  Nahıfi

Senin gölgen neden aşk ve şevk ile senin arkandan gelir? Yoksa gölgen de mi , benim gibi sana aşıktır? Ravza-ı kûyuna her dem durmayıp eyler güzârÂşık olmuş gâlibâ ol serv-i hoş reftâre su FUZULİ

Su, her zaman ve hiç durmadan o sulak yerin civarında gezinir.  Hep  o civara gittiğine göre galiba o hoş yürüyüşlü serviye âşık oldu. Şair bulduğu güzel sebebe kendi de emin değildir.

Âb-gûndur günbed-i devvâr rengi bilmezem

Yâ muhît olmış gözümden günbed-i devvâra su   Fuzuli

( Dönen gök kubbenin rengi suyun renginde midir? Yoksa gözyaşlarım gök kubbeyi ni kaplamış? )

KAYNAKÇA 

[1] https://www.etimolojiturkce.com/kelime/%C5%9F%C3%BCphe

[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/husn-i-ta-lil-sanati-nedir-husnu-talil-ornekleri/107557

[3] Tahir’ül Mevlevi, Edebiyat Lüğati, Enderun , 1973, s. 138