Süleymanname ve Kara Buğdan Fetihnamesi Matrakçı Nasuh

Matrakçı Nasuh (d.1480 – ö. 1564), Türk  Minyatür sanatçısı,  tarihçi,  silahşoru, hattat ve matematikçisidir.

Asıl adı Nasuh bin Abdullah olan Matrâkçı Nasûh,  Osmanlı devrinin en usta minyatür sanatçılarından birisi olduğu gibi aynı zamanda çok mühim bir tarihçi, Kanuni’den beratlı usta bir silahşoru, hattat ve matematikçisidir.  Matrak oyunu denilen bir savaş oyununu icat ettiği,  silah kullanma konusunda devrinin en usta silahşorlarından biri olduğunu çeşitli vesileler ile kanıtlamış olduğundan Matrakçı lakabını aldığı bilinmektedir. [1] Osmanlıların en tanınmış ve en mühim haritacılarından mühendislerinden ve devrinin en iyi tarihçilerinden birisi, de olan Matrakçı Nasuh' ’un bazı eserleri şunlardır.

·         Mecmâu't-Tevârîh

·         Süleymannâme

·         Fetihname-i Karabuğdan

·         Mecma_ı Menazil Beyân-ı Menâzil-i Sefer-i Irakeyn-i Sultan Süleyman Han

·         Tevarih-i âl-i Osman

·         Tarih-i Sultân Bâyezid

·         Tuhfetü'l-Guzât (Gazilere Armağan) Matrakçı Nasuh

Bu nedenle Silahî adıyla da anılırdı. Türlü silah ve mızrak oyunlarındaki ustalığı nedeniyle Osmanlı ülkesinde “üstat” ve “reis” olarak tanınması için 1530′da I. Süleyman (Kanuni) tarafından verilmiş bir beratı da vardı. [2]

Matrakçı Nasuh Süleymannâme  ve Fetihname-i Karabuğdan,

Matrakçı’nın Doğudan Batıya, Güneyden Kuzeye, Osmanlı coğrafyasının tümüyle dolaştığını  yazdığı eserler ve yaptığı minyatürlerden anlaşılmaktadır.  Karadeniz ve Kırımı gezip gezmediğini bilemiyorsak da  16 yy da en geniş sınırlarına ulaşmakta olan Osmanlı sınırlarının neredeyse tamamını hem  denizden  hem de  karadan dolaştığı belli olmaktadır.[3]

Kanuni ile birlikte pek çok sefere giden ve bu seferleri yazmak ve sefer esnasında gördüğü yerleri de resim eklemekle görevlendirildiğini [4] düşündüğümüz Matrakçı Nasuh,  Kanuni dönemini ve o dönemde yapılan seferleri  anlatan   Tarih kitapları da yazmıştır. Süleymanname adlı kitabının üç ayrı nüshasında 1520-1537, 1543-1551 ve 1542-1543 arasında geçen olayları ele almıştır.[5]

1520-1537 yılı olaylarını içeren eser ise “Matla‘-ı Dâsitân-ı Sultân Süleymân Hân” ismini taşımaktadır. Bu eser aynı zamanda Matrakçı Nasûh’un “Süleymânnâmesi”nin ilk bölümüdür. 1538 yılı hadiselerini içeren eser ise “Feth-nâme-i Karabuğdan” adını taşımaktadır. Bu eser Matrakçı Nasûh’un “Süleymân-nâmesi”nin ikinci bölümüdür. Baş kısımları eksik olan “Süleymân-nâmesi”nin üçüncü bölümü durumundaki eser, 1543 yılı olaylarıyla başlayıp 21 Şevvâl 958/22 Ekim 1551 tarihinde Kanunî’nin İstanbul’dan Edirne’ye gidişinin anlatımıyla son bulmaktadır.[6]

1537–1538 yıllarında yazdığı Fetihname-i Karabuğdan, Kanuni Sultan Süleyman’ın doğu ve batı seferlerini anlatır. Bu kitaplarda, yol boyunca ordunun geçtiği şehirlerin minyatür şeklinde haritalarını çizmiştir.

Matrakçı’nın Süleymanname adlı kitabı ise Kanuni döneminin tarihini içermektedir ve olasılıkla da iki nüsha olarak 1537 yılından sonra kaleme alındığı düşünülmektedir. Bu kitapın yazma nüshası  Topkapı Sarayı Müzesi’nde yer alır. İkinci İran seferini konu alan bir yazma nüshası da  Almanya'da Marburg Devlet kitaplığında bulunmaktadır.    İlk bölümü Kanuni’nin İran seferiyle ilgili Revan yazmasında, ikinci bölümü Kanuni’nin Karabuğdan seferini içeren ve 1538 tarihli Fetihname-i Karabuğdan adlı eserindedir.

Nasuh’un Süleymanname’sinin 1542-43 yılları üzerinde duran bölümü Tarih-i Feth-i Şikloş ve Estergon ve Istunibelggrad adını taşımakta ve eserin içinde  32 minyatür bulunmaktadır. [7]  Süleymân-nâme’nin üçüncü bölümünü oluşturan bu üçüncü eser  “Târîh-i Feth-i Şikloş, Estergon ve İstolni-Belgrad” adıyla da bilinmektedir.

“Bu eserde Kanuni’nin 1542-1543 tarihli ikinci Macaristan seferi sırasında uğranılmış olan konak ve menzillerin resimleri bulunduğu gibi, aynı zamanda bu tarihlerde Barbaros Hayrettin Paşa’nın Fransa’ya gitmek üzere Nis, Toulon ve Marsilya’ya gitmesi ile ilgili olarak hem bu şehirleri, hem buralara gelirken uğranılmış olan Reggio(Rice), Antibes (İnteb) ve Cenova gibi diğer şehirleri, hem de Barbaros Hayrettin Paşa komutasındaki Osmanlı donanmasını gösteren resimler bulunmaktadır.”

Süleymân-nâmesi”nin sadece 1539-1542 yılları olaylarını anlatan  kısmı eksiktir. Ancak bu eksik olduğu belirtilen yıllar için Matrakçı ayrıca bir eser kaleme almamış olmalıdır. 1539-1542 yılları olaylarına Matrakçı tarafından Arkeoloji kütüphanesindeki nüshanın baş kısımlarında yer verilmiş olduğu bir tahmin olarak ileri sürülebilir. Yukarıda bahsedilen eserler esasen bir  bütünün, yani “Mecma‘ü’t-Tevârîh”in parçaları durumundadır.”[8]

“Yurdaydın, Süleymanname’nin devamının ise Nasuh’un Mecma ‘el-Tevarih yazmasının Kanuni bölümü olduğunu belirtmektedir ve bu bölümde yer alan el yazmalarını konu olarak Tarih-i Sultan Bayezid ve Sultan Selim ve Minyatürlü Sultan Bayezid, Kanuni’nin İkinci İran Seferine Ait Marburg Nüshası biçiminde bölümlendirmiştir.  Matrakçı’nın Tarih-i Sultan Bayezid ve Sultan Selim adlı eserleri tarihi içerikli olarak II. Bayezid dönemi olaylarını ve Şehzade Selim’in babası ile ve kardeşleriyle yaptığı saltanat mücadelesini anlatır. Yazmanın II. Bayezıd dönemine ait olan bölümü minyatürlüdür ve II.Bayezid’in İnebehtı, Moton, Güllük kale şehirleri ile Osmanlı gemi donanmasına ait resimler bulunur.” [9]

Fetihname-i Karabuğdan: Fetihname-i Karabuğdan, Kanuni Sultan Süleyman’ın İran seferini anlatır. Bu kitaplarda, yol boyunca ordunun geçtiği şehirlerin minyatür şeklinde haritalarını çizmiştir.

1547 yılının Matrakçı Nasûh açısından önemli bir tarih olduğu ileri sürülebilir. Nitekim Nasûh’un bilemediğimiz bir nedenle haksızlığa ve inkisâra uğrayarak ümitsizlik içinde olduğu ve bu kırgınlıktan dolayı, 1547 yılına kadar yazdığı Kanunî devrinin tarihine devam etmediği kesin olarak bilinmektedir.[10]

İLGİLİ BAŞLIKLARIMIZ VE LİNKLERİ

·         Gazavâtname ve Türleri

·         Gazavâtnâme Çeşitleri ve Eserleri

·         Gazavatname-i Mihaloğlu Ali Bey - Sûzi Çelebi- Hakkında Bilgiler

·         Suzi Çelebi ve Gazavatnamesi ( 16. yy )

·         Abdi - Sarhoş- ile Yanıkkale Fetihnamesi Adlı Eseri

·         Fetihname Nedir ve Örneği

·         Fetihname-i Mahruse-i İslambol

·         Matrakçı Nasuh Süleymannâme ve Fetihname-i Karabuğdan

·         Bosnalı Sabit'in Zafernamesi Ve Diğer Eserleri

·         Zafername-i Hazret-i Sultan Murad Han Rahimizade İbrahim Çavuş

KAYNAKÇA 

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/osmanli-minyatur-gravur-resim/matrakci-nasuh-hayati-minyaturleri-tarih-ve-matematikciligi/2143

[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/osmanli-minyatur-gravur-resim/matrakci-nasuh-hayati-minyaturleri-tarih-ve-matematikciligi/2143

[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/osmanli-minyatur-gravur-resim/matr-kci-nas-h-mecm-u-t-tev-r-h/2274

[4] https://edebiyatvesanatakademisi.com/osmanli-minyatur-gravur-resim/matrakci-nasuh-hayati-minyaturleri-tarih-ve-matematikciligi/2143

[5] Davut Erkan Matrakçı Nasûh’un Hayatı ve Eserleri Üzerine Notlar, https://www.isam.org.tr/documents/_dosyalar/_pdfler/osmanli_arastirmalari_dergisi/osmanl%C4%B1_s

[6] Şeyda ÜstünipekMatrakcı Nasuh Minyatürleri, https://www.tarihnotlari.com/matrakci-nasuh/

[7] Davut Erkan Matrakçı Nasûh’un Hayatı ve Eserleri Üzerine Notlar, https://www.isam.org.tr/documents/_dosyalar/_pdfler/osmanli_arastirmalari_dergisi/osmanl%C4%B1_sy37/2011

[8] Şeyda ÜstünipekMatrakcı Nasuh Minyatürleri, https://www.tarihnotlari.com/matrakci-nasuh/

[9] Davut Erkan Matrakçı Nasûh’un Hayatı ve Eserleri Üzerine Notlar, https://www.isam.org.tr/documents/_dosyalar/_pdfler/osmanli_arastirmalari_dergisi/osmanl%C4%B1_sy37/2011

[10] Davut Erkan Matrakçı Nasûh’un Hayatı ve Eserleri Üzerine Notla