SÜMERLERİN BULUŞLARI BİLİM VE MEDENİYETE KATKILARI

 

 

SÜMERLERİN BULUŞLARI BİLİM VE MEDENİYETE KATKILARI

 

Medeniyetin öncüsü olan Sümerliler şehirler kurdukları, kendilerinbe göre bir dini inanç geliştirdikleri i krallardan valilerden ve yöneticilerden oluşan  şehir devletleri kurabildikleri tartım üretim ve ticaret  yapmayı öğrendikleri  yazı, dil, tıp, astronomi, matematik,  din, fal, büyü ve mitoloji gibi alanlarda bir çok şeyi keşfetmişler medeniyetin başlangıcı olmuşlardır.  Sümerlilerde 21'i büyük olmak üzere 40 civarında [1]şehir ve kasaba vardı.

Kamışlar ile kullandıkları bir sayı sistemini icat etmişler ve yazıyı icat etmişlerdi. Dört işlemi bulmuşlar, dairenin alanını hesaplamışlar, çarpma ve bölme cetvelleri hazırlamışlardı.  Gün ve Ay’ın hareketlerinden takvimi de bulmuşlar,[2] ayları ve mevsimleri de ilk kez onlar düşünmüştü.

 TARIMDA KEŞİFLERİ 

Sümerliler, Fırat ve Dicle nehirlerin taşmış yataklarındaki alüvyonların gübre yerine geçtiğini anlamışlardı. Bu nedenle gübreyi de onlar buldukları gibi tarım alanında da pek çok ilki onlar keşfetmişti.  Muhtemelen saban da onların icadıydı. Ayrıca tarım alanlarını sulamak için bendler ve küçük barajlar kurmayı öğrenmişler sulama kanalları yapmışlardı.

Sümerlilerin pek çok tarım aletinin mucidi olarak görmek gerekir, bunların otları kesmek, başakları kesmek, başakları toplamak, otlardan ayırmak için eleyecek nesneler yapmak, un ve buğdayları içine koyacakları değişik kaplar ve çömlekler üretmek,  Sümerlilerin buldukları araç ve gereçlerden bazıları olmalıdır.

MİMARİ MEDENİ TİCARİ KEŞİFLERİ 

Çamur ve ot, saman artıkları ile karıştırıp kerpiç yapmak, bunları mimari eserler haline getirmek  Sümer icadı olmasa bile Sümerlilerin geliştirdiği muhakkaktır. İlk büyük mimari yapıları onlar yaptıkları için de mimari ile ilgili birçok çözümü de onlar bulmuşlardır. Yün işleme işlerine yeni çözümler geliştirdikleri yün işleme ve dokuma tekniklerini hızlandıracak eşyalar kullandıkları ve bunları ticari bir mal haline getirdikleri bellidir.  Bakırı kullanmayı biliyorlar bakır eşyalar ve silahlar yapıyorlardı. Bakırdan ok uçları, bıçak, ot kesici aletler yaptıkları ortaya çıkmıştır.  Ayrıca madenleri işleyebildikleri eşyalar yaptıkları, madenlerden veya ağaçlardan heykel ve süsleme işleri yaptıkları anlaşılır.

Alan, hacim, uzunluk ve ağırlık ölçüleri, bunlara dayalı olarak saray ve tapınak mimarisi,  sütun, kubbe ve kemer usulü,  kabartma, oymacılık, heykeltıraşlık ve kuyumculuk, alanlarında çeşitli keşifler Sümerlere aittir.  Harran’la özdeşleşen Kümbet, Kubbeli Evler veya Konik Evler diye bilinen Harran’a özgü evlerin bir kısmı mevcudiyetini korumaktadır. Sümer ve Mezopotamya kubbe ve mimari özelliklerini yansıtır. Harran daki evlerde gördüğümüz konik kubbe biçimi Sümer icadıdır. Mimarideki ilk kubbeler Sümerliler tarafından bulunmuştur.  

 

GENEL KEŞİFLERİ 

Yeryüzünün ilk yazısı olan çivi yazısı Sümerler aittir. Damga mühür, kayıt tutma Sümerlerle başlamıştır.  İlk yazılı kanunlar,  ilk siyasi teşkilatlanma ve devlet yönetimi ile ilgili hususlar, Gılgamış, Yaratılış, Tufan gibi ilk mitolojik destanlar,  Sümer uygarlığının ürünüdür. Astronomi ve matematik bilimlerinin temelleri,  ilk takvim, ilk saban, ilk sayıları bulmuşlar ve ilk tarımsal faaliyetler Sümer kültürü ile ortaya çıkmıştır. Buğday, arpa gibi tahılların tarımı ve tereyağın keşfi Sümer icadıdır. Tarım ürünlerini ilk ekip biçmeye başlayanlar, su kanallarının ve ilk barajlarının yapımını keşfedenler,  din kavramını ve kült inancında ilk aşamalar, ilk takvim, Sümer medeniyetinde görülmüştür. İlk site devletleri ve yönetimde kademe sistemi, tuğlanın imali, ilk şehirleşeme ve şehir planları, sulama sistemi, kanal ve baraj yapımı onlara aittir.

60 rakamına dayanan sayı sistemi onların keşfidir. Sümerler'in "sos" dedikleri 60’lık birim bütün zaman ve mekân hesaplarında kullanılmıştır. Ayı 30, yılı 360 gün olarak hesaplamışlar, gece ve gündüzü 12'şer saate bölüp, bir yılı 12 ay olarak hesaplamışlardır.[3] Dünyada ilk kez ay yılı hesabına dayanan takvim Sümer kültürünün icadıdır. Aritmetik ve geometrinin temellerini atarak, dört işlemi bulmuşlar, dairenin alanını hesaplamışlar, çarpma ve bölme cetvelleri hazırlamışlardır. Daireyi 360 dereceye bölmüşlerdir. Ağırlık ve alan hesaplarında gelişme gösteren bu kültür tartı ve ölçü sistemini de oluşturmuştur.

Yerleştiklerinde Seramik  ve Çömlek, yapmayı ve madenleri işlemeyi biliyorlardı. Bakırcılık Sanatının ilk örnekleri Kaldea', Sümer ve Anadolu’da bulunmuştur. Ziggurat denilen çok katlı, çok amaçlı tapınaklar Mısır Piramitlerinin oluşmasına ulaşan mimari tekniklerin ilk örnekleridir.  Hatta birçok Asur anıtında kullanılan tonozun da Sümerlere dayanan bir buluş olduğu sanılmaktadır. İlk rölyeflerin ve ilk duvar ve taban mozaiklerinin ilk yapımcılarının Sümerler olması kuvvetle muhtemeldir.  Çeşitli süsleme sanatlarının ilk mimari eserlei yapan Sümer mimari eserlerinde kullanıldığı bilinmektedir.  Resim sanatında ileri gittikleri yazıyı ilk bulan toplum olmalarından sabittir. Çeşitli boyaların ve renklerin mucidi de Sümerliler olmalıdır.  Yıldızları çok gözlemleyen Sümerlerin ilk rasathaneleri kurmuş olmaları gerekmektedir. Astroloji ve astronominin temelleri, takvim bu keşiflerle ilgilidir ve  bu bilimlerin temelleri Sümerlilerdir.  Güneş ve Ay tutulmaları, Ay takvimi ve Güneş’le ilgili ilk bilgiler bu kültüre aittir.

M.Ö. 4000 yılından itibaren Mısırlıların ve M.Ö. 3000 yıllarında Sümerlerin Mezopotamya'da  Altın üreterek kullandıklarına dair kesin bulgular vardır.  Tarihte kuyumculukla ilgili ilk karmaşık işler, Sümerlerin ilk altın işçileri olduğunu düşündürmektedir.[4] Telkari, Telkari Sanatı  tekniği ve  Kuyumculuk Sanatı  M.Ö. 3000 yılından beri Mezopotamya'da M.Ö. 2500'den bu yana da Anadolu'da kullanıldığı anlaşılmaktadır.[5]

Tarihte ilk yazılı hukuk kuralları Sümerler tarafından oluşturulmuştur. Lagaş Kralı Urukagine tarafından oluşturulan ilk yazılı kanunlar "fidye ve bedel" sistemine dayanır.  Tarihin en eski yazılı destanı olan Gılgamış ile Tufan ve Yaratılış destanları Sümerlerin edebiyatla olan ilgisini ispat eder.

 

 

Yazının gelişimi

Sümerlilerin dünya kültürüne bıraktıkları en mühim icat yazıdır. Dünyadaki ilk yazı sistemi Sümerlilere aittir. Sümerliler yazıyı daha ziyade alım ve satım ve kayıt işlemlerinin kaydını tutmak amaçlı icat etmişler, geliştirdikleri yazı sistemi ile ilk önceleri mal kaydı tutmuşlar daha sonra ise yazının çok daha farklı alanlarda okumak, olayları not etmek, hatta destan ve edebi eserleri de yazmak amaçlı kullanılabileceğini anlamışlardır. Kısaca daha sonra kendi buldukları yazı sistemlerini edebi metinler yazıp anlayabilecek hale kadar geliştirmişlerdir.

Bu nedenle ilk Sümer yazıları sayı ve mal bilgilerinden oluşur.  İlk yazıları sayıyı ve malları gösterecek resimler veya o malların resimlerini sembolize eden semboller şeklindedir. Daha sonraları aşama aşama yazı sistemlerini geliştirmişlerdir.

İlkyazı denemeleri piktogramlardan geliştirilmiştir. Bunlar hikâyeleri, tarihi ve bazı olayları anlatan tabletlere çizilmiş resimlerdir. Daha sonraları farklı harfler için farklı işaretler geliştirmeye başlarlar ki buna çivi yazısı denmiştir. Bu yeni yazı türü kısa sürede yaygınlaşır ve piktogramlardan daha fazla kullanılmaya başlar. Harfler, kil tabletler üzerine çizilir ve pişirilirdi.

HUKUK VE KANUNLAR

İlk yazılı kanunlar Sümer kralı Urukagina tarafından yapılmıştı. Bu yasalar ile birlikte Mezopotamya’da devlet gücü otoritesi, sosyal güvenceler ve haklar ortaya çıkıyordu. Bu kanunlarla kralın baskı ve zulme son vererek özgürlük getirdiği anlaşılıyor, alt tabaka halklarına da bir çeşit haklar veriliyordu. Yöneten halk ile yönetilenler arasında ortaya çıkan huzursuzluklar giderilmek ve huzur temin etmek amaçlanıyordu. Toplumsal huzur için bu kanunları oluşturmak demek ki şart haline gelmişti. [6]

Hammurabi kanunları (MÖ 1780) Mezopotamya ’dan günümüze en iyi korunarak gelebilmiş eserdir. Kanunlar 282 adet yasa içerir. Hukukun temeli atılan Mezopotamya ‘da Hammurabi kanunlarında yer alan, evlilik ile ilgili kurallar da medeni hukukunun temeli olmuştur.

 

TAKVİM

Sümerler, zamanı altmış dakikalık saatlerde ölçen ilk insanlardır ve haftada yedi günlük bir takvim de oluşturmuşlardır

60 rakamına dayanan sayı sistemi onların keşfidir. Sümerler'in "sos" dedikleri 60’lık birim bütün zaman ve mekân hesaplarında kullanılmıştır. Ayı 30, yılı 360 gün olarak hesaplamışlar, gece ve gündüzü 12'şer saate bölüp, bir yılı 12 ay olarak hesaplamışlardır. Dünyada ilk kez ay yılı hesabına dayanan takvim Sümer kültürünün icadıdır.

 

ASTRONOMİ

Babilli astronomlar gündönümü ve tutulmaları hesaplayabiliyorlardı. Astronominin gelişimi din ve mitoloji ile iç içedir zira insanlar astronominin bir amacı olduğuna inanıyorlar ve ona bazı dini veya mistik unsurlar yüklüyorlardı. Örneğin tutulmalar kötüye işaretti. Her ne kadar anatomi ve [[tıp]VE AKLI DİLİNDE konusunda bilgileri olmasa da tıbbi tanı listeleri oluşturmuşlar, hastalıkları gözlemlemişlerdir.

Yerleştiklerinde Seramik  ve Çömlek, yapmayı ve madenleri işlemeyi biliyorlardı. Bakırcılık Sanatının ilk örnekleri Kaldea', Sümer ve Anadolu’da bulunmuştur. Ziggurat denilen çok katlı, çok amaçlı tapınaklar Mısır Piramitlerinin oluşmasına ulaşan mimari tekniklerin ilk örnekleridir.  Hatta birçok Asur anıtında kullanılan tonozun da Sümerlere dayanan bir buluş olduğu sanılmaktadır. İlk rölyeflerin ve ilk duvar ve taban mozaiklerinin ilk yapımcılarının Sümerler olması kuvvetle muhtemeldir.  Çeşitli süsleme sanatlarının ilk mimari eserlei yapan Sümer mimari eserlerinde kullanıldığı bilinmektedir.  Resim sanatında ileri gittikleri yazıyı ilk bulan toplum olmalarından sabittir. Çeşitli boyaların ve renklerin mucidi de Sümerliler olmalıdır.  Yıldızları çok gözlemleyen Sümerlerin ilk rasathaneleri kurmuş olmaları gerekmektedir. Astroloji ve astronominin temelleri, takvim bu keşiflerle ilgilidir ve  bu bilimlerin temelleri Sümerlilerdir.  Güneş ve Ay tutulmaları, Ay takvimi ve Güneş’le ilgili ilk bilgiler bu kültüre aittir.

M.Ö. 4000 yılından itibaren Mısırlıların ve M.Ö. 3000 yıllarında Sümerlerin Mezopotamya'da  Altın üreterek kullandıklarına dair kesin bulgular vardır.  Tarihte kuyumculukla ilgili ilk karmaşık işler, Sümerlerin ilk altın işçileri olduğunu düşündürmektedir. [7] Telkari, Telkari Sanatı  tekniği ve  Kuyumculuk Sanatı  M.Ö. 3000 yılından beri Mezopotamya'da M.Ö. 2500'den bu yana da Anadolu'da kullanıldığı anlaşılmaktadır.[8]

Tarihte ilk yazılı hukuk kuralları Sümerler tarafından oluşturulmuştur. Lagaş Kralı Urukagine tarafından oluşturulan ilk yazılı kanunlar "fidye ve bedel" sistemine dayanır.  Tarihin en eski yazılı destanı olan Gılgamış ile Tufan ve Yaratılış destanları Sümerlerin edebiyatla olan ilgisini ispat eder.

Aritmetik ve geometrinin temellerini atarak, dört işlemi bulmuşlar, dairenin alanını hesaplamışlar, çarpma ve bölme cetvelleri hazırlamışlardır. Daireyi 360 dereceye bölmüşlerdir. Ağırlık ve alan hesaplarında gelişme gösteren bu kültür tartı ve ölçü sistemini de oluşturmuştur.

 

Zigguratlar

Zigguratlar Mezopotamya'da Kil ve balçıktan yapılan, Mezopotamya ve İran'da terası bulunan piramitlere benzeyen tapınak kulesidir. Zigguratlar 7 katlı olup 3 ana bölümden oluşur.  En eski ziggurat örnekleri basit yükselti platformları halinde Ubaid döneminde, MÖ 4000'li yıllarında yapılmıştı.  En sonuncusu da MÖ 6. Yüzyılda inşa edildi. Dikdörtgen, oval ya da kare platformlar üzerinde kurulan zigguratların pramitsel tasarımı da mevcuttu. Kat sayısı 2 ila 7 arasındaydı ve tepesinde ya bir tapınak ya da türbe bulunurdu. Türbeye ulaşmak için bir tarafında rampalar yapılır ve bu rampa en aşağısından en yükseğine kadar uzanırdı. Zigguratların içinde tanrıların bulunduğuna inanılır, sadece rahipler zigguratın içerisindeki odalara girebilirdi. Her şehirin kendi tanrısı Zıgguratı mevcuttu.  

İlk katlar erzak deposu, orta katlar okul ve tapınak, son (yani en yüksek) katlar ise  Tanrının olduğu yer ve rasathane olarak kullanılmaktaydı.

KAYNAKÇA

 

• [1] https://tr.wikipedia.org/wiki/S%C3%BCmerler
• [2] Encyclopædia Britannica. Encyclopædia
• [3] Tarih Sümer' de Başlar - Samuel Noah Kramer (syf:185-186)
• [4]
• [5] edebiyatvesanatakademisi.com/sanat/14-telkari_nedir_telkarinin_tarihi_ve_telkari_resimleri.html
• [6] edebiyatvesanatakademisi.com/sanat/354-mezopotamya.html
• [7]
• [8] edebiyatvesanatakademisi.com/sanat/14-telkari_nedir_telkarinin_tarihi_ve_telkari_resimleri.html