Sünbülzâde Vehbî Edebi Kişiliği Divanı Diğer Eserleri

 Sünbülzâde Vehbî divanının ilk iki sayfası (Süleymaniye Ktp., Pertev Paşa, nr. 416)

Edebi kişiliği

Sünbülzade Vehbi , Arapça ve Farsçaya oldukça hâkim bir şair olduğunu Nuhbe ve Tuhbe adlı eserlerinde belli eden bir şairdir. Çağdaşlarını aşamasa da onlardan da pek geri kalmayan bir şairdir. Bâki , Nedim , Nabi ve Bosnalı Sabit ’e ziyadesi ile düşkün olan şairin bu şairlerin tesirinde kaldığı belli olmaktadır.

Nedim tarzında yazmakla birlikte Nedim’i taklit eden şiirlerinde çok başarılı olabildiği söylenemez. Sürûri ile sürekli takışmaları sonucu karşılıklı birbirlerine hicivler yazmışlar hatta bu tartışmalar yüzünden bir ara görevinden de azledilmiştir. Çeşme vs gibi şeyler için de şiirler yazmış, tarih düşürme konusunda başarılı örnekler vermiştir. Eğlenceye ve işrete olan düşkünlüğü kimi zaman devletteki görevlerinden azl edilmesine yol açmış olsa da muzip şiirleri ile ün salmış, bu tarz şiirleri, Eşref ve Neyzen Tevfik gibi şairlerimizin üzerinde tesirli olmuştur. Vehbî şiirde geçmiş divan şairlerini aşamamakla beraber belli bir seviyeyi korumayı başarabilmiştir. [1] ( bkz Sünbülzade Vehbi Hayatı Edebi Kişiliği Eserleri )

Vehbî, şiirde daha çok şekle önem verirken lirizm yönünden zayıf kalan şiirler yazmıştır. Nâbi ve Sâbit'ın etkisi altında kalan şair şiirlerinde didaktik konulara yer vermeye çalışmıştır. Bu bakımdan da onu hikemi tarz şairlerinden biri olarak görmek gerekecektir. ( bkz Hikmet Nedir Edebiyatta Hikemi  Tarz )

Şiirlerinde sağlam bir nazım kuvveti gösteren şairin lirizm yönü pek kuvvetli değildir. Sâbit’e nazireler yazmış, eğlenceye olan düşkünlüğünü dile getiren şiir örnekleri vermiştir. Açık, ama kuru bir anlatımla Sabit gibi yerel konulara yer vermiş, günlük hayatta kullanılan atasözleri ve deyimleri kullanmıştır. Şiirlerinin, çağın toplumsal yapısını yansıtması bakımından önem taşıdığı söylenebilir. [2]

Sünbülzâde Vehbî’, ahlâkî¸ edebî ve tasavvufî nasihatler içeren "hikemi tarzın" 18.Asırda yaşamış önemli temsilcilerinden biridir.

Eserleri

1.      DÎVAN: Sünbülzâde Vehbî’ nin (1790) tarihinde tamamlayarak Selim III'e sunduğu ve 5732 beyitten oluşan bu dîvan  Türk Divan şiirnin en hacimli divanlarından biri sayılır.[3]Bu divanın Biri matbu olmak üzere 21 nüshası tespit edilmiştir.

Divanın matbu olan nüshası  H. 1253'te  Mısır’daki Bulak Matbaasında basılmıştır. Sünbül-zâde Vehbî Efendi de kendisi de şair olan  III. Selim’in saray şair olmuş ve   devrinin şairler sultanı olmuştur. “Sünbül-zâde Vehbî Efendi'nin Divan'ında Fransızca, Rumca, Rusça, Ermenice birçok kelime de bulunmaktadır.”[4]

Vehbî, bu esere ' Sünbülistan ' denilmesini istemiştir. Arapça kasideleri ile Farsça divançesi yer alan bu eseri gayet hacimlidir. İçinde Türkçe şiirler de vardır.

2.      LUTFİYYE-İ VEHBÎ: Sümbülzade Vehbi’nin oğlu Lutfullah için yazmış olduğu nasihat-nâme türünde  “Lutfiyye” adlı mesnevidir.  Eser 1181 beyitlik bir mesnevîdir. Kendisi kabul etmese de Nâbî'nin Hayriyye'sine nazire olduğu genel bir kanaat olarak ortaya konulmuştur (Beyzadeoğlu, 1996: 16 vd.). Eser üzerinde bu güne kadar iki müstakil çalışma yapılmıştır (Beyzadeoğlu, 1996), (Alıcı, 2011). [5]

Nabi’nin yazdığı “Hayriyye” gibi,  Vehbi de oğluna kendi tecrübelerini aktarmak isteğiyle “Lutfiyye”  adlı eserini meydana getirmiştir.  Eser didaktik yönü ağır basan, eğitici bir eserdir. Oğlu Lütfullah için hayatta nasıl hareket etmesi lâzım geldiğini göstermek için yazılmış manzum, ahlâkî değerler işleyen bir eserdir. Edebiyatımızda çocuk eğitimi için hazırlanan ilk kitaplardan biri olarak kabul edilebilir.

3.      TUHFE-İ VEHBÎ: İran’daki görevinden dönüşünde yazdığı bu eser, 58 kıtadan oluşan manzum bir sözlüktür.“Tuhfe-i Vehbi”yi işsizlikten kendisini kurtaran Halil Hamid Paşa’nın çocukları için yazmıştır. Bu eser,  divan edebiyatında Tuhfe-i Şâhidî’den sonra en çok rağbet gören sözlüklerdendir. 882 beyitten oluşan eser, besmelenin ardından mesnevî tarzında kaleme alınmış 93 beyitlik bir hamdele, salvele ve sebeb-i telifle başlar. Sözlük kısmı 58 kıt’adan oluştur. Sonda da 201 beyitten oluşan ve Istılâhat-ı Acem başlığını taşıyan mesnevî şeklinde bir bölüm yer almaktadır.[6]

Pek çok yazma nüshası bulunan Tuhfe-i Vehbî’nin ilk baskısı müellif henüz hayattayken 1798 yılında yapılmıştır (Öz, 1997: 220), (Kılıç, 2007: 411). Daha sonra 1798-1909 yılları arasında baskısayısının çokluğunu ifade etmesi bakımından, 8'i tarihsiz olmak üzere 59 defa basıldığı (Özege, 1997: 1877-78) hatta 1909'dan sonra birkaç baskısının daha yaptığı ifadeleri önemlidir. Tuhfe üstüne ElbistanlıHayâtî Efendi ile Lebîb Efendiler şerh yapmışlar ve bunların her ikisi de basılmıştır. Bunlardan Hayâtî'nin şerhi 5 defa basılmıştır. [7]

4.      NUHBE-İ VEHBÎ: Yazarın  III. Selim'e ithafen yazdığı Arapça-Türkçe manzum bir  sözlülüktür. Eser 1214 (1799) yılında yazılmıştır. Eser, Arapça-Türkçe manzum bir sözlüktür.

1948 beyitlik eserin ilk 145 beyiti mesnevi şeklinde münâcât, na't, salavat ve sahabe övgüsünü ihtiva eden mukaddimesidir. 146-1361. beyitleri arasında 82 kıt ‘alık kısmı kelime tercümelerini, 1362-1931. beyitler arasında mesnevi şeklinde Arapça tabirlerin tercümelerini içine almaktadır. 1932-1948. beyitler arası da hatime bölümüdür. Şairin sağlığında 1220 (1805) yılında basılan esere Yayaköylü Ahmed Râşid Efendi şerh yazmış ve bu şerh de basılmıştır (1259). Ayrıca eser üzerine yapılan bir doktora çalışması vardır (Yurtseven, 2003) [8]

5.      ŞEVK-ENGÎZ:Ten hazlarıyla kadın ve erkek güzelliği üzerinde bir zenperest ile bir mahbubperest arasında cereyan eden bir münazaradır. Sonunda mahbubperest kazanır. 779 beyittir. Bir zen-dost ile bir mahbup dost tipinin mizahi bir şekilde canlandırıldığı ve sonunda bir şeyhin huzurunda hidayete erdirildiği 785 beyitlik bir mesnevidir. Sünbül-zâde Vehbî'nin Manisa'da bulunduğu sırada yazdığı bu eser ilk defa 1253 (1837)te basılmıştır.

5.      MÜNŞEAT: Bu eserin büyük kısmı, şairin de bir beytinde belirttiği gibi, bir yangın sonrası yok olmuştur.

KAYNAKÇA 

[1] ŞAHAMETTİN KUZUCULAR , https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/sunbulzade-vehbi-hayati-edebi-kisiligi-eserleri/74130

[2] Mengi, Mine, Eski Türk Edebiyatı Tarihi, Akçağ Basımevi, Ankara 2002. )

[3] Yrd. Doç. Dr Ahmet YENİKALE, SÜNBÜL-ZÂDE VEHBÎ DÎVÂNI, https://ekitap.kulturturizm.gov.tr/Eklenti/10651,sunbul-zade-vehbipdf.pdf, shf, 8-11

[4] Yrd. Doç. Dr Ahmet YENİKALE, age, shf 18

[5] Yrd. Doç. Dr Ahmet YENİKALE, age, shf 18

[6] Yrd. Doç. Dr Ahmet YENİKALE, age, shf 18

[7] Yrd. Doç. Dr Ahmet YENİKALE, age, shf 18

[8] Yrd. Doç. Dr Ahmet YENİKALE, age, shf 18