Ta'miye Nedir Ebced Hesabı İle Muammalı Tarih Düşürme

Osmanlıca yazılışı : Ta'miye: تعمیه

Edebiyatta bir terim olarak ebced hesabı ile yapılan tarih düşürmelerinde “ bilmece söylemek, muamma yapmak” demektir. 

Ta'miye Kökeni Anlamları

Ta'miye sözcüğü Arapça kökenlidir ve Arapçadaki ‘amā “gizli, kapalı olmak” anlamındaki sözcükten gelmektedir. Ta‘miye kelimesi sözlüklerde: “körletme, kör etme. kapalı şekilde anlatma “ anlamları ile tarif edilir.

Edebiyatta Terim Olarak Ta'miye

Ebced hesabı ile tatih düşüürken muamma yapmak  "ebced" hesabı ile düşürülen bir tarihi doldurmak veya buldurmak için çıkartılacak veya eklenecek sayıları işaret etmeye [1] denilmektedir.

Ebcet hesabı ile düşürülen tarihlerde hesabı doldurmak için çıkarılacak veya eklenecek sayıları işaret etme: Ebced hesabına göre tarih söylemenin bir yoludur. Beyitte eksik veya fazla gelen tarihin üstü kapalı olarak söylenmesidir.

Ta’miye yaparak tarih düşürmek bir çeşit muamma kabul edilmiştir. Muamma, sözlük anlamları ile “anlaşılmaz iş, bilmece, bilinmeyen şey, halli müşkül iş veya şey” demektir. [2] Divan edebiyatında hatta âşık edebiyatında da bir, mısra, beyit veya kıtada bir iletiyi, anlamlı bir mesajı veya insan, hayvan, olgu veya nesne adını manzum bir bilmece olarak sorma sanatıdır. Muamma İçinde bir isim veya bir mesaj gizlenmiş bir beyit veya kıta yazarak okuyanın çözmesi istenilen manzumeler olmaktadır ( bkz Muamma Nedir Örnekleri Divan Edebiyatında Muamma )

• Fenniyâ bu lugaza çekdün emek
• Zürefâ halli içün eyleye dek      Fenni  
•  Cevap: Oyuk (bostan korkuluğu):
• 
  
• Henüz bence hayâtı sır
• Sergüzeşti bir muammâ    (Orhan S. Orhon) ( cevap Sergüzeştin yazarı Sami Paşazade Sezai )

Yani bir olayın tarihini bir mısra, beyit veya ibare içinde ebced hesabına uygun ama eksik veya fazla gelen tarihi üstü kapalı olarak, dolayısı ile bir çeşit muamma haline de getirerek belirtme sanatıdır.

Ta'miye Örnekleri

Tâhir Olgun, “Nüh felekten gûşuma târîh-i menkūtun gelir” mısrâını yazarak bu dizede “ 9 “ demek olan “nüh” sözcüğü ve tâmiye ile eksik kalan dokuzu tamamlamıştır (Mehmet Z. Pakalın).

Sürûrî'nin 1206 sayısını göstermesi gereken : "rOh-i îsS etdi eflâke روح عيسی ايتدی أفلاكه عروج mısraı 1205 sayısını gösterdiğinden : "âsmân târihe kıldı ser-fu-rû" ta'miyesiyle, yânî S nın delâlet ettiği I sayısının katılmasıyla târih tamamlanmıştır] [3]

• Bir kusurlu âdem oğlu söyledi târîhini
• "Cum'a ile vakt erişip Hilye Bânû buldu cân"[4]

İskender Pala, kızının doğum tarihini ebced hesabı ile ve Osmanlıca harflere karşılık gelecek şekilde tarih düşürürken “  kusûr kelimesi ile böyle bir ta'miye” yapmıştır.

KAYNAKÇA

• [1] https://www.osmanice.com/osmanlica-30983-nedir-ne-demek.html
• [2] https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/post/muamma-nedir-ornekleri-divan-edebiyatinda-muamma/114178
• [3] https://www.osmanice.com/osmanlica-30983-nedir-ne-demek.html
• [4] İskender Pala, Ansiklopedik Divan Şiir Sözlüğü, s. 451