Muamma Nedir Örnekleri Divan Edebiyatında Muamma

31.12.2019

Muamma Nedir ve Muamma Örnekleri ( Divan Edebiyatında Muamma)

Yazıda muamma nedir, Osmanlıca yazılışı, sözlük anlamları, divan edebiyatında muamma, lügaz ile muammanın farkları, muamma ve lügazın konuları, muamma yazarları, hakkında muamma yazılanlar, : muamma-guy, muamma-küşa nedir ve muamma örnekleri işlenmiştir.

Osmanlıca yazılışı muamma : معما

Sözlüklerdeki anlamları: anlaşılmaz iş, bilmece, bilinmeyen şey, anlaşılmaz, halledilmez şekilde güç, halli müşkül iş veya şey.

Arapça kökenli bir sözcük olan muamma, Arapçadaki “sözün anlamını gizlemek” manasına gelen “ta‘miye “ kelimesinden gelmektedir. ( mu‘ammā)[1]

Muamma sözcüğü sözlüklerdeki bu anlamlarından hareketle edebiyatta bir terim haline de gelmiş mensur veya manzum olarak yazılan bilmecelere de muamma denmiştir. Muamma kelimesinin edebiyattaki terim anlamı ise: Bir kimsenin adını buldurmak için bilmece şeklinde söylenen söz, mısrâ ve beyit anlamlarındadır.

Kısaca muamma bir söz, mısra ve beyitte bir insanın adını bilmece olarak sorma sanatı olmaktadır. Tam bu noktadan hareketle Lugaz’dan ayrılır. Lugaz sanatı da edebiyatta söz, mısra veya beyit şeklinde bilmece oluşturma ile ilgili bir uygulamadır. [2] Fakat lugaz ile her konuda bilmece oluşturulurken, muamma ise bir insanın adını buldurmaya yönelik bir bilmecedir. ( bkz Elgaz Nedir Elgaz ve Lügaz Örnekleri)

Divan edebiyatında Elgaz ve çoğulu olduğu sözcük olan Lugaz (Lügaz), herhangi bir nesnenin ya da varlığın özellikleri anlatan manzum bilmeceler anlamındadır.   [3]

Fenniyâ bu lugaza çekdün emek
Zürefâ halli içün eyleye dek      Fenni
Cevap: Oyuk (bostan korkuluğu):

Kısaca Lügazler, eşya, nesne, kavram gibi her türlü şeyi bilmece olarak sormaya odaklanırken her muammayı oluşturmanın nedeni ise özellikleri bilmece şeklinde oluşan ve bir insanın isminin bulunmasına odaklanılmaktadır. Muammalar Allah’ın isimlerinden biri, halifeler, veliler din ve devlet büyükleri gibi insan ismi için bilmece düzenleme işi iken, lügazlar her şey hakkında düzenlenmiş bilmeceler olmaktadır.

Eski edebiyatta manzum veya nesir bilmecelere çok önem verilmiş bir söz oyunu veya bilmece olarak muammalar lügazlar çok sık kullanılmıştır. Muamma sadece insanların isimlerini buldurmaya yönelikken, lügazlar ise çok çeşitli konulara ilişkin bilmeceler olmuşlardır.

Muamma nesir olarak da yapılsa bile divan edebiyatında en çok manzum şeklilerde yapılmış muamma örnekleri görülür. Ahmedî, Mu'in, Emri, Süruri ve Edirneli Emri divan edebiyatındaki en mühim muamma şairleridir. Bunlar arasında Edrineli Emri en çok muamma yazan şairimiz iken İlk muamma örneği yazan şairimiz ise Ahmedi olmaktadır. Edirneli Emri Osmanlıca harflerinin başından sonuna kadar muamma yazmış bir şairimizdir. [4] Emrî, muamma yazamaya çok genç yaşta başlamış sırf bunun için Kınalızâde Ali Çelebi ile Mîr Hüseyin Nîşâbûrî’nin muamma risaleleri üzerinde bir hayli çalışmıştır. [5] Fuzuli de muamma üzerinde çalışan muammalar yazan ve muamma hakkında bir de risale yazan bir şairimizdir. [6]

Divan Edebiyatında başta Allahın 99 adı Esma-ül Hüsna (Allah’ın doksan dokuz güzel ismi) ile ilgili olmak üzere, halifeler, veliler hatta din ve devlet büyüklerinin adlarını buldurmaya yönelik manzum bilmeceler yazılmıştır.

Eski dervişlerde muamma söyleyenlere: muamma-guy, muammayı çözene ise: muamma-küşa denmiştir.

Muamma Örnekleri

Bir katre mâ düşünce gülün kalb-i pâkina
İsmim çıkar hemân varak-ı tâb-nâkine           (N. Kemal)

Eski harflerde “gül” گل bu iki harfin arasına (kalb-i pâkine) “ma” getirilince “Kemal” ismi ortaya çıkmaktadır.

Henüz bence hayâtı sır
Sergüzeşti bir muammâ     (Orhan S. Orhon) ( cevap Sergüzeştin yazarı Sami Paşazade Sezai )

Bende yok sabr ü sükûn, sende vefadan zerre;
“İki yoktan ne çıkar” fikr edelim bir keren

Olumsuzluk ekleri: “Nâ” ve “bî” olduğuna göre Cevap: “NÂ + BÎ” dir. Bu beyit muammaya güzel bir örnektir.)

Bezmi gülşende lalenin geldi
Gözelerine şarab-ı gül- nâri
Şu kişi kim sımâdı tevbesini
Görmemiştir ol çem-i dildâarı   Edirneli Emri

Tövbesini sımayan yani kırmayan “ Nasuh “imiş, dildarın çeşmi ile de sad işaret ediliyor . Sad görülmeyince de Nuh ortaya çıkıyormuş. Yani cevap Nuh

“Sefinenin başı girerse limana
O memduhun ismi çıkar meydana”

Arapça “sin” Arapça “liman kelimesinin başına eklenirse “Süleyman” olur