Osmanlıca tayy - tayi/ طى / طَيّ :

 Tayy – tayi sözcüğü Arapça kökenlidir ve sözcüklerde: “ Bükmek, sarmak, dürmek. Kaldırmak. Geçmek. Açmak. Çıkarmak. Bir haberi ketmetmek. Kasten açtırmak. Anlamlarında tarif edilir. “

 Tayy veya tayi sözcüğü eski edebiyatta Hz Muhammed zamanına kadar yaşamış olan mehur bir Arap şairi olan Hatemi Dai Kimdir ( Hatemi Tai- Tayy ), Tayy kabilesi,  tayy-i zaman ve tayyi-i mekân sahipleri olduklarına inanılan keramet sahibi şeyhler ve gavsların zikredilmesi nedeni ile karşımıza çıkmaktadır.

Arabistan’daki Tayy kabilesi Kahtânîler’in Kehlân koluna mensup, ana yurtları Güney Arabistan’daki Yemen ile Tihâme arasındaki bölge olan [1]ve  Hz Ali sayesinde Müslümanlığı kabul eden bir kabiledir. Cömertliği ve şairliği ile tarihe mal olmuş olan Hatemi Dai de ( Hatemi Tai- Tayy ) Tayy kabilesi reisidir. Hatemi Dai , Müslümanlık ortaya çıkmadan ölmüş olan“ Hatem’den daha cömert” deyimi [2] ile divan şiiri içinde yaşayan bir karakterdir.

Tasavvufta daha çok "tayy-i mekân" ve "tayy-i zamân" kerâmet sahibi şeyhler ve gavsları ifade eden sözler olmaktadır. Tarikatlar da “gavs , kutup ve keramet sahibi şeyhler  zamandan ve mekandan münezzeh yani zaman ve mekân sınırlarından kurtulmuş Allah’ın varlığı ile bütünleşmiş kutsal kişiler olarak düşünülür..Tayy-i mekân, yerin ayak altında öldürülmesi ve bu suretle uzak bir yere hızla gidebilmek hatta aynı anda iki yerde birden bulunmak anlamındadır. Kutbun aynı anda iki yerde bulunabilmesi tayy-i mekân sırına ermiş olmasına bağlanır.  

Tayy-i zaman ise gavs veya kutbun zaman içinde çok zaman geçirebilme sırırına ermiş olmasıyla açıklanır. Hâtem-i Tâyî de bu düşünceler içinde ele alınır.

Divan şiirinde bu konular sık sık karşımıza çıkar.

• Merdiim-i âzâde oldur kim bu zulmet-hânede
• Bir nazarda bağ-ı kudse irgüre seyrânını  Aşkî
• 
  
• Cânân yoluna tayyederiz nakd-ı sirişki
• Sarf eylemede mâ-melekin Hâtem-i aşkız Tarzî
• 
  
• Şehsüvâr-ı mülk-i aşk oldur bir adım eyleye
• Tevsen-i himmetle çerhım bu dokuz meydânını Aşkî
• 
  
• Ş’ol halka-i kalenderiden olmag isteyen
• Hâtem gibi gerek ola ser-tâ-kadem tırâş    Gelibolulu Sun’î (1486- 1534) Hayatı..
• 
  
• Bezm içinde câm-ı mey gûyâ nigîn-i la’ldür
• Hâteme dönmiş Revânî halka-i ‘ayyâşlar   Revani ( 16 Yy) 
• 
  
• Bezm-i hüsninde güm olmışdı nigîn-i la’l-i yâr
• Hande itdi lebleri virdi o Hâtemden haber      Bursalı Rahmi     

KAYNAKÇA

• ^{[1] ADEM APAK, https://islamansiklopedisi.org.tr/tay-beni-tay}
• ^{[2] https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/post/hatemi-dai-kimdir-hatemi-tai-tayy/109547}