Telmî Nedir

Osmanlıca yazılışı : Telmî' - تلمیع

Telm’i’ Arapça kökenli biz sözcüktür ve Arapça “ lm’ “ kökünden gelir bu nedenle lemeân ve çoğulu telmîât ile “ renk renk, alacalı olan” anlamına gelen mülemma sözcükleri ile aynı kökene dayanmaktadır. Telm’i’ sözcüğü sözlüklerde “parıldatma, parıldatılma, renk renk yapma, yapılma. “ anlamları ile tarif edilir. Edebiyatta telmî ‘ ise mısraları, Arapça, Farsça, Fransızca ve Türkçe gibi başka başka dillerde olan şiirler yazma, mülemma şeklinde şiirler yazamaya denmektedir.

Telmî’ eski Fars ve Türk edebiyatlarında farklı dillerde söylenmiş mısraların oluşturduğu mülemma tarzında şiir yazmaya; bir şiirin bazı mısralarını farklı dillerden meydana getirme anlamına gelen bir terim olarak da kullanılmıştır. Bu bakımdan telmî’ ile mülemma aynı Arapça kökten gelen, aynı anlamda hem de ve benzer işlevde kullanılan iki terim olmaktadır.   Mülemmalarda  iki dizeden biri Türkçe ise diğeri Arapça veya Farsça olarak düzenlenir.  

Mülemma Fars edebiyatında ortaya çıkmış bazı dizeleri Arapça olan şiirler yazmaya Farisiler mülemma demişlerdir. Türk şairleri ise bazı dizeleri veya bir dizesi Arapça ya da Farsça diğer dizeleri Türkçe olan şiirler yazmışlar mülemma yazmaya ise Telmî’ demişlerdir. Telmî’ ve mülemma ile yazılmış şiirlerde genellikle iki ayrı dil kullanılmıştır. Üç ayrı dilin kullanıldığı mülemma ve telmî’ örneklerine ise azdır.[1]

Türk şairleri mülemma ve telmî örneklerini verirlerken genellikle gazel ve kaside nazım şeklini tercih etmişlerdir. Mülemma örneklerine Türk halk şiirinde de rastlamak mümkündür. Nitekim Karadeniz, Rumeli, Bulgaristan Bosna, Üsküp gibi yörelerde çok sayıda mülemma türkü örnekleri de vardır. Mülemmalı türkülerde genellikle Rumca, Ermenice, Boşnakça, Arnavutça, Arapça, Kürtçe dizeler bulunmaktadır. 

Telmî’ ( Mülemma ) Örnekleri 

• Dani ke men be alem yalguz seni severmen
• Çun der berem neyayi ender gamet ölermen
• 
  
• Men yare bavefayem ber-men cefa kilur sen
• Ger to mera nehahi men hod seni dilermen
• 
  
• Ruye to çu mah dari men şadlik ezanem
• Z'an şekkere lebanet bir öpkenin dilermen
• 
  
• To hemçu şire mesti minum kaanum içer sen
• Men çün segane kuyet donbale to gezermen
• 
  
• Fermay qemzeetra ta hune men nerizi
• V'erne sinüm elünden men yaragu yazarmen
• 
  
• Her dem be hişm guyi bargil minum katumdan
• Men ruye saht kerde nezdike to dururmen
• 
  
• Ruzi nişest hahem yalguz sinün katunda
• Hem sen cakir içersen hem men kayur çilermen
• 
  
• An şeb ke hofte başi mest o harab şaha
• Nuşin-i leb be-dendan kiyir kiyir tadar men
• 
  
• Ruzi ke men nebinem an ruye hemçü mahet
• Cana nişane kuyet ez herkesi sorarmen
• 
  
• Mahi çü şemse tebriz gaybet nümud goftend
• Ez digeri meporsid men söyledüm arar men              Mevlana
• ----
• Mâhest nemîdânem Hurşîd-i ruhet yâ ne
• Bu ayrılık oduna nice ciğerim yâne
• 
  
• Mürdem zi firâk-i tû merdüm ki heme dânend
• Aşk odu nihân olmaz yanar düşücek câne        Mevlana

Türkü Mülemma Örneği

• Giydügi akdır
• Áşığı çokdur
• Bahtı da yokdur
• Yandım elinde
• Giydügi dibâ
• Bogme si moya [Vallahi benimsin]
• Tako mi Boğa [Vallahi]  ( manzumenin tamamı Bosna Türküleri) [2]

KAYNAKÇA

[1] https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/post/mulemma-nedir-edebiyatta-mulemma/116681

[2] https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/post/turki-mulemma-giydugi-akdir/96850