Tokatlı Kul Himmet Dede Hayatı

16.03.2012

Kul Himmet Üstadım 16. Yüzyılda yaşamış olsa da doğum ve ölüm tarihleri bilinmeyen, Alevi ve Bektaşi geleneğinde Abdal mertebesinde görülen yedi ulu ozandan biridir. Kul Himmet dışındaki diğer ulu ozanlar ise Pir Sultan Abdal , VİRANİ BABA, Seyyit Nesimi, Şah İsmail -Hatai , Fuzuli ve Aşık Yemini Derviş Muhammet ‘tir. Kul Himmet de hak aşığı sayılan ölümünden sonra sır olduğu kabul edilen bu yedi aşık arasındadır.

Kul Himmet, hayatı en belirsiz kalan hayatı hakkında pek az bilgiye ulaşılan ozanlar arasındadır. Hayatı hakkında bilgilerin tümü hakkında yazılmış olan cönklerde geçiştirilmiş bilgi kırıntılarından ibarettir. Bu durum onun hayatı hakkında tartışmaların çıkmasına ve bu tartışmaların bir türlü sonuçlanmamasına da yol açmaktadır.

Kul Himmet, hakkında ulaşılan en kesin bilgiler yaşadığı yüzyıl, Alevi Bektaşi geleneğindeki konumu, cönklerden elde edilen bilgi kırıntıları, menakıpları ve şiirlerinde ibarettir. Hakkında bilgi veren kaynaklar yeterli bilgi sunmamış; tek yazılı kaynak olan cönkler de doğru kabul edilebilecek nitelikte bilgiler aktarmamıştır. Bu bakımdan onun doğumu, ölümü, ailesi ve hayatı hakkında bilgiler çok kısıtlıdır.

Cahit Öztelli’nin tespitlerine göre Tokat’ın Almus ilçesine bağlı eski adı Varzıl yeni adı Görümlü köyünde doğmuş ve ölmüştür. Mezarı da aynı köydedir. Köyünde bulunan Şahinli aşireti Kul Himmet’in ocağı olarak kabul edilir. Alevi toplumunda kendisi Kul Himmet adının yanında “Goca Gul Himmet” olarak da anılır.

Onun hakkında en detaylı çalışmayı Cahit Öztelli, Bektaşi Gülleri adlı çalışmasında yapmıştır. Cahit Öztelli Kul Himmet'le ilgili olarak şu bilgileri aktarmaktadır. "16. yüzyılın ünlü ve büyük Alevi ozanı Kul Himmet, Tokat'ın Almus ilçesine bağlı Varzıl (yeni adıyla Görümlü) köyünden olup mezarı da oradadır. Soyundan gelenler de aynı köyde yaşamaktadırlar. Şimdiye dek ancak 15-20 kadar nefesi yayınlanmış, yaşantısı üzerine bilgi verilmemiştir. Bizim cönklerden topladığımız şiirleri yüz elliden çoktur. Yerinde yaptığımız araştırmalarla da yerini, yurdunu, soyunu, sopunu bulduk." [1]

Cahit Öztelli’nin Kul Himmet ile yaptığı tespitler de adı geçen eserindeki bu paragraf içine sığabilecek bilgilerden ibarettir. Fakat Cahit Öztelli’nin eseri Kul Himmet’in hayatı hakkında çok doyurucu bilgiler içermese de şiirlerini tespit edip bir araya toparlaması bakımından oldukça mühim bir eserdir.

Onun hayatı hakkında en güvenilir bilgiler veren diğer bir eser Sadettin Nuzhet Ergun’dur. “Hayatı hakkında malumata sahip değiliz. Yalnız ‘Menakıb ül Esrar Behcet ül Ahrar’ adlı eserde bazı şiirleri kayıtlı olduğuna göre, 16. asırda yaşadığı kuvvetle söylenebilir. Bektaşilerin tertip ettikleri mecmualarda Hatayi ve Pir Sultan'la beraber en çok bu şairin manzumelerine tesadüf edilmektedir. Bu da gerek yaşadığı devirde ve gerekse sonraki devirlerde büyük bir şöhret temin ettiğini göstermektedir.”[2]

On altıncı asırda yaşamış olduğu pek çok kişi tarafından kabul edilmektedir. Yaşadığı yüz yıl ile ilgili olarak İsmail Kaygusuz’un şu paragrafını almak da doğru olacaktır. “Aleviler arasında Menakıbname, Büyük Buyruk, İmam Cafer Buyruğu, Şeyh Safi Buyruğu, Fütüvvetname, Menankıb-ül Evliya vb. adlarıyla tanınan ve 1608 yılında Bisati'nin kaleminden çıkan Menakıb-ül Esrar Behcet-ül Ahrar yapıtı, bir çeşit ante quem oluşturmaktadır, yani bu yapıtın yazıldığı tarihten önce Kul Himmet ölmüş olmalıdır. Yoksa yaşadığı ortamı ve şiirlerini tanıyan Bisati, kendisiyle mutlaka görüşür, bu konuda Kul Himmet'ten yararlanır ondan uzun uzun söz ederdi.”[3]Ayrıca aşağıdaki şiiri yaşadığı yüzyılı açıkça ifade etmektedir. Pir Sultan adına yazılmış şiirlerinin de olması hatta onun ölümü üzerine ağıtlar yakması en azından onunla çağdaş olduğuna ve PirSultan’dan daha sonra hayata gözlerini yumduğuna işaret eder. Bu şiirin ona ait olduğu şüpheyle karşılansa bile diğer emareler onun 16 yy da yaşadığını göstermektedir.

Hey erenler kimse Şah'a gidemez
Şah'a Kanber gibi kul olmayınca

Bu nefeste geçen Şah’ın, Şah İsmail olduğu kuvvetle muhtemeldir. “Burada Mürşit olarak sıfatlandırılan, Kızılbaş Safevi Devleti yönetimini elinde tutan Kızılbaş Yüksek kurulu “Ehl-i İhtisas'' kurulu baş üyesi Halifet-ül Hülafa, yani Halifeler Halifesi'dir. Mürşit-i Kamil ise Şah İsmail'in kendisidir.” [4]

Kul Himmet, tekke ve tarikat öğrenim ve kültürünü en geniş biçimde almış bir ozan olduğunu belli eden enfesler söylemiştir. Şu halde onun iyi bir eğitim almış olması gerekmektedir. Dili çok sade olmakla birlikte, tasavvuf ve tarikat terimlerini bilmekte şiirlerinde ve nefeslerinde ustalıkla kullanmaktadır. İslam ve tasavvuf tarihini bildiği bu deyişlerden rahatça ortaya çıkar.

Kul Himmet'in yaşadığı devir, Osmanlı İmparatorluğu'nun, bunalımlı bir dönemidir. II. Bayezid zamanında başlayan Şah İsmail ile Yavuz’u karşı karşıya getiren, Pir Sultan'ın asılmasına da sebep olan yılarda Pir Sultan ile çağdaş olan bir şairdir. Kul Himmet’in Erdebil Tekkesi taraftarı olduğu, Şah İsmail’i savunduğu, Osmanlı idarecileri tarafından Kul Himmet'in de izlendiği kanısı ortaya çıkmaktadır.

Anadolu’da Şah İsmail yandaşlarının çıkardıkları isyan sırasında isyancıları desteklediği, Mürşit-i Kamil olarak adlandırdığı Erdebil’deki Ehli İhtisa Grubu ile Şah İsmail’i savunduğu müritlerine mücadeleye katılmalarını telkin ettiği ifade edilebilir. Kendisinden sonra gelen Alevi ozanların Kul Himmet'in makamının sır olduğu belirtmeleri Osmanlı kuvvetlerinin takibinden kurtulmak için gizlendiği saklandığı kanısını güçlendirir. Şiirlerinde Şah İsmail ( Hatai) ’in peşinden gidilmesini önermekte, Erdebil’i ve Şah İsmail’i işaret etmektedir. Şiirlerinden çıkarılabilecek bir diğer sonuç onun Şah İsmail’in ordusuna katılmış olabileceğidir.

Bugün tutsak oldum kollarım bağlı

Ayn-Cem'de oturan erenler mürvet
Erenler serveri Erdebil Oğlu
Ayn-i Cemde oturan erenler Mürvet

Yalnız kaldım yalvarayım ol Şah'a

Kendi kazancımla düştüm bir caha
Bizim için niyaz edin dergaha
Ayn-i Cemde oturan erenler Mürvet

Yezidin yanında söylüyemedim
İnip aşk deryasın boyluyamadım
Arttı yaram merhem eyleyemedim
Ayn-i Cemde oturan erenler Mürvet

Şiirde kastettiği ” Erenler Serveri” Erdebil Oğlunun Şah İsmail olduğu ap açık ortadadır. Bu şiir iyi analiz edilince Kendi imkânları ile Şah’ın ordusuna katıldığı hatta esir düştüğü bile söylenebilir.

Çaldıran savaşı öncesinde yazılmış olduğu kuvvetle muhtemel bu şiiri Kul Himmet oldukça genç yaşlarda söylemiş olmalı, şiirde sözü nü ettiği bu hadiseden de kurtulmuş olmalıdır. Çaldıran savaşı öncesi ve sonrasında da yaşadığı düşünülen Kul Himmet’in 1590 yılına kadar yaşamış olabileceğini gösteren işaretler vardır.

İsmail Kaygusuz’un belirttiğine göre Şah Tahmasb zamanında yaşamış, Şah Tahmasb’ın ölümünden sonra Şah Abbas’ın tahta geçmesi ile Kul Himmet 121 dörtlükten oluşan maniler dizisiyle “Şah Abbas’ı Sahib-i Zaman (Mehdi) olarak selamlayıp, onu Timur'a (Gürkan-Gürhan) benzeterek Anadolu'ya gelmesini -kapalı olarak- teşvik etmiştir.” [5]Fakat bu durumda Kul Himmet’in yüz yaşına kadar ulaşan bir ömür yaşaması gerektiği ortaya çıkmaktadır.

Kul Himmet Alevi-Bektaşi topluluğu içerisinde kutsallaştırılmış, en büyük ozanlar arasında gösterilmiştir. Onun şöhreti yakın çağlara kadar devam etmiş Himmet mahlasını alan birkaç şair de onun izinden gitmiştir. Hatta bu nedenle onun şiirleri ile onun izinden giden Himmet adlı diğer şairlerin şiirleri ve hayatları da bir birine karışmıştır. Bunlardan en önemlisi ise Divriliği Kul Himmet Üstadım adlı şairdir.

Çorum ilinin İmat Köyünden olan Âşık Mehmet bir deyişinde: "Kul Himmet katarından ayırma bizi" diye yakarmaktadır.

Her sabah her sabah ötüşür kuşlar,
Allah bir Muhammed Ali diyerek.
Bülbüller gül için figana başlar,
Allah bir Muhammed Ali diyerek.

Kul Himmet özellikle Alevi Bektaşi geleneği bünyesinden gelen ozanlar tarafından çok takdir görmüş ve takip edilmiştir. Kul Himmet’in şiirleri Cahit Öztelli tarafından 87'ye ulaştırılmıştır. Aslanoğlu tarafından ulaşılan 143 şiirine son yapılan katkılarla Kul Himmet'in 156 şiiri edebiyatımıza kazandırılmıştır.

Kul Himmet, nefes, destan, düvaz imam ve ağıt türlerinde şiirler söylemiştir. Şiirleri analiz edildiğinde iyi bir tarikat ve tekke eğitimi almış olduğu anlaşılır. Şiirlerindeki ustalığı iyi düzeyde şiir bilgisine sahip olduğunu ortaya koyar. Şiirlerinde, İslam tarihi, evliya menkıbeleri, tarikat kuralları gibi pek çok şeyi iyi bildiği ortaya çıkar. Tüm bunlar Kul Himmet’i yaşadığı dönemin en önemli mutasavvıf şairlerinden birisi yapmaktadır.

Ona hayran oldukları için onun mahlasını kullanan en az iki ozan vardır. Bunlardan bir tanesi de İbrahim Aslanoğlu’nun kamuoyuna tanıttığı 19 yy da yaşamış olan Divriğili Kul Himmet Üstadım’dır. ( bkz Kul Himmet Üstadım Hayatı )

Kul Himmet Alevi ozanlar tarafından Pir Sultan Abdal ile aynı mertebede görülmüştür. Doğum yeri olan ve mezarının da bulunduğu Varzıl'da her yıl Kul Himmet'i anma toplantıları ve törenleri düzenlenmektedir.

Kul Himmetin Şiirleri İçin Kaynaklar

Yatağanoğlu Alimcan, Dedemin Cönk Defterinden Alevi-Bektaşi Şiirleri, Kaynak Yay.1.Baskı, s.71
Kaynak: 13 şiir türküler@türküler internet sayfasından indirilmiştir.
Tahir Kutsi, Türk Halk Şiiri; Toker Yayınları, 3.Basım İstanbul 1986, s.137
ÖZTELLİ, C. (1996), Pir Sultan’ın Dostları, Özgür Yayınları, İstanbul
İbrahim Aslanoğlu: Kul Himmet Üstadım. Sivas l976:13-14

Tokatlı Kul Himmet Dede TÜM Şiirleri

KAYNAKÇA

[1] ÖZTELLİ, C. (1996), Pir Sultan’ın Dostları, Özgür Yayınları, İstanbul

[2] Sadettin Nüzhet Ergun,Bektaşi Şairleri ve Nefesleri cilt 1-2, İstanbul,1944, .170-198)

[3] İsmail Kaygusuz, Kul HİMMET, https://www.ismailkaygusuz.com/ son erişim, 23-12-2012

[4] smail Kaygusuz BÜYÜK OZAN, ŞİİR DİLİNİN USTASI, SİYASET VE MÜCADELE ADAMI DEDE KUL HİMMET, .ismailkaygusuz.com/, son erişim, 23-12-2012

[5] smail Kaygusuz BÜYÜK OZAN, ŞİİR DİLİNİN USTASI, SİYASET VE MÜCADELE ADAMI DEDE KUL HİMMET, .ismailkaygusuz.com/, son erişim, 23-12-2012

Şahamettin Kuzucular

Yorum Yapmak için Kayıt Olun veya Giriş Yapın

Tokatlı Kul Himmet Dede Hayatı

Yorumlar