Türk Halk Hikayelerinin Biçim ve İçerik Özellikleri

 

 

 

Halk Ozanları ve meddahlar tarafından anlatılan nazım, nesir karışık anlatmalardır. Halk Hikayeleri nedir sorusuna cevap olacak bir çok tanım yapılmıştır. Porf Dr. Öcal Oğuz: " Toplumsal iz bırakmış bir olaydan veya bir yazınsal ürünün sözlü kültürde bıraktığı derin etkiden kaynaklanarak ortaya çıkan halk edebiyatı ürünlerine verilen ad. " [1] "Çağdaş çağlara yaklaştıkça geçirdiği değişimle destanların yerini tutan halk ürünü." olarak görmüştür. [2] Boratav, Pertev Naili (1946), " Bir sevgiliyi elde etme yolunda gişilen maceraları anlatan masal"  Otto Spıes, "Türk edebiyatı verimleri içinde 16.asırdan itibaren görülmeye başlanan, genellikle Halk Ozanları tarafından nazım-nesir karışık bir ifade tarzı ile dinleyicilere karşı anlatılarak nesilden nesile intikal eden, yer yer Destan ve Masal özellikleri gösteren Hikayelerdir." (Albayrak Abdullah, 1993)

"Göçebelikten yerleşik yaşama geçiş sürecindeki ilk ürünlerden olup; âşıklar ve meddahlar tarafından anlatılan nazım, nesir karışık anlatmalardır." Ali Berat Alptekin' Şeklinde tarifler yapılmıştır. Bu tariflerin bazıları sadece Asıl Aşk Hikâyelerimizi tarif edecek şekildedir. Örneğin Otto Spıes'in tarifi "Bir sevgiliyi elde etme yolunda gidilen maceraları anlatan Masal" şeklindeki tanım Kahramanlık hikâyelerimizi halk hikâyelerimiz arasında görülmediğinin onların Destan kategorisinde sayılmasının getirdiği bir tariftir. 16. yy dan günümüze oluşan halk hikayelerinin hepsinin asıl aşk hikayesi şeklinde olması, 16 yy dan bu tarafa kahramanlık konulu destan teşekkülünün hemen hiç gerçekleşmemesi sebebi ile  hikayelerimizin teşekkülü Asıl Aşk Hikayeleri özellikleri içinde kalmaktadır. 


Kahramanlık konulu halk hikâyelerimizden olan  Köroğlu Hikayesi  ile Destan nitelikleri  ağır basan Dede Korkut Hikayelerinden sonra, destanla  asıl aşk hikayeleri arasındaki geçiş dönemi hikayeleri ortaya çıkmıştır. Bu tip hikâyelerde yarı aşk yarı kahramanlık konusu işlenmiştir.   Eşref Bey  Hikâyesi bu tip özellikler taşıyan hem eşkıyalık ve kahramanlık,  hem de aşk konusunu birlikte ele alan bir hikâyedir. [3] ( bkz EŞREF BEY İLE ZÜHRE HAN” DESTANININ TÜR ÖZELLİKLERİ, SEÇENEKLERİ, SANATSAL ÜSLUPLARI VE EPİK TANIMLAMALARI HAKKINDA, Salide Şerifova)

Halk Hikâyelerinden birini anlatan âşık, önce sazla bir fasıl yapar. Daha sonra divanî, türkü, tecnis, tekerleme, koşma veya semai okur. Dinleyenlere bir muamma sorar.
Daha sonra hikâyenin temelini oluşturan, kahramanın doğumu, memleketi, yetişmesi, âşık olması, gurbete çıkma, sevgililerin bulunması, araya giren engeller, çekilen çileler, mutlu veya facialı sonuç bölümüne kadar hikâyesini anlatır. Halk hikâyelerimiz manzum nesir karışık bir özellik taşır. Manzum kısımlar genellikle âşık olma epizotuyla birlikte başlar ve sonuç bölümüne kadar zaman zaman manzum anlatılar da yapılır. 

Asıl Aşk Hikâyelerimiz pek çok açıdan ortak özellikler taşır. Ozanların rüyada bade içme, rüyada aşık olmaları, badeden sonra saz çalma yeteneğini kazanmaları, sevgiliyi bulmak için gurbete çıkmaları, zorluklarla karşılaşmaları, imtihana tabi tutulmaları, zindana düşme, idama gitme, Pir’in, Derviş’in yardımı, son anda kurtulup, mutlu sona kavuşmaları gibi motifler ve epizotlar diğer birçok hikâyelerimizde de vardır. [4] (Eşref Bey Hikayesi Varyantları ve Özetleri ) Asıl aşk hikayeleri genellikle mutlu sonla biterse de bazıları facia ile sonlanır. 

Bu Motif ve Epizotlar hikâyecilerin dilinde başka ilavelerle birleşerek, yeni hikâyelerin oluşmasına yardımcı olurlar. Farklı hikâyelerin oluşumunda çevrenin tesiri, ihtiyaçlar, gelenekler, ilk musannifin bilgisi, görgüsü, hayat tecrübesi, kabiliyeti, diğer sosyal ve içtimai şartlar değişik hikâyelerin ortaya çıkmasında etkili olur.

Halk hikâyelerimiz yapısal, şekil, konu ve anlatım yönlerinden pek çok ortak özellik taşır. Asıl Aşk Hikâyelerinin, bölümleri epizotları ve motifleri aynıdır. Bazı  Epizotlar bazılarında bulunmazken bazı Epizotlar her hikâyemiz de vardır. Bu benzerlik ve ortaklıkları göz önünde bulundurduğumuzda halk hikâyelerimizin tüm özellikleri  ortaya çıkmış olur. 

 Ali Berat Alptekin'e göre Halk hikâyelerinin özellikleri şu şekildedir: [5]Ali Berat Alptekin, Halk Hikâyelerinin Motif Yapısı, Akçağ: 1997.  ]


 A) Biçim özellikleri

a) Nazım, nesir karışık bir yapıya sahiplerdir.

b) Tıpkı masallardaki gibi kalıp ifadelere rastlanır.

c) Dili sade ve anlaşılırdır ama yazmalarda biraz ağırlaşır.

d) Giriş kısmında anlatıcı tarafından eklenen manzum parçalar vardır.

e) Yazılı ve basılmış halk hikâyeleri sözlü halk hikâyesi örneklerine göre hem daha uzundur, hem de daha fazla manzum içerik barındırır.

f) İyi ve kötüler kalıp ifadelerle anlatılır.

g) Halk hikâyelerinde olaylar da kalıp ifadelerle anlatılır.

h) İçerisinde: masal, efsane, fıkra, dua, beddua, atasözü, bilmece... gibi halka ait edebi ürünlere rastlanır.


 B) İçerik özellikleri

a) Konuları genellikle aşk ve kahramanlıktır. Bazen de iki konu birlikte işlenir.

b) Meydana gelen olaylar gerçek veya gerçeğe yakındır.

c) Olaylarda olağanüstülük vardır.

d) Kahramanlar genellikle tek olup olağanüstü bir şekilde dünyaya gelir.

e) Kahramanların dünyaya gelmesine yardımcı olan ak sakallı ihtiyar daha sonra; kahramana ad verilmesi, eğitimi, aşık olması ve sevgiliyi aramak için gurbete gitmesi durumlarında da karşımıza çıkar.


            BADE İÇME ( dolu) İçme: Dört safhası vardır: Hazırlık, rüya, uyanış, ilk deyiş.

 

HALK HİKAYELERİMİZİN DİĞER ÖZELLİKLERİ

Aynı evde yaşayan kahramanlar kardeş olmadıklarını öğrenince birbirlerine aşık olur.

•  Pir, Derviş, Hızır, Aksakallı ihtiyar uzak diyarlardaki kız ve oğlanı birbirine rüyada gösterir ve onlara bade içirtir.
•  Kahramanlar resimlerine bakarak görmedikleri birine âşık olurlar.
•  İlk görüşte âşık olma.
• Destan ve masalda olduğu gibi özel bir anlatıcı vardır.
• Özellikle; sabah ve kavuşma vakti, yarım lakan bir hikâyenin ertesi gün anlatımına başlarken dualar önemli yer tutar.
• Kahramanların en büyük yardımcısı Hızır'dır.
• Kahramanlar bazen insan dışındaki varlıklarla da konuşur.
• Hikâyeler genellikle mutlu sonla biter.
• Kahramanlarca yapılan dua ve beddualar mutlaka gerçekleşir.
• Halk hikâyelerinde mekân dünyadır.
• Bazı hikâyelerde atlı göçebe yaşamın izleri görülür.

Hikâyelerin asıl kahramanları dışında;  Kahramanın yakın çevresi İdareciler, Yardımcı tipler İnsan olmayan tipler vardır.
İlgili Linkler

• Şahsenem ile Aşık Garip Hikayesi Hakkında Çalışmalar ve Özeti
• Tahir ile Zühre Motifleri Epizotları Varyantları Özetli
• Ercişli Emrah İle Selvihan Hikayesi ve Özeti
• Eşref Bey Hikayesi Varyantları ve Özetleri
• Sümmani ile Gülperi Hikayesi ve E. Günaydın Derlemesi
• Hurşit İle Mahmiri Hikayesi Metni ve Hikaye Hakkında Bilgiler
• Asuman İle Zeycan Hikayesi Hakkında Motif ve Epizotları
• Aşık Garip Hikayesi Osmaniye Varyantı
• Türk Halk Hikayelerinin Biçim ve İçerik Özellikleri
• Kaçak Koçak Nebi Hikayesi Türküleri ve Varyantları
• Elif ile Mahmut Hikâyesi Hakkında Bilgiler Varyantları Epizotları Özeti
• Kılıçoğlu Hikayesi ve Oluşumu Hakkında Düşünceler
• Şahesenem İle Aşık Garip Hikayesi ve Epizotları
• Şahsenem ile Aşık Garip Hikayesi Hakkında Çalışmalar ve Özeti
• Aşık Garip Hikayesi Osmaniye Varyantı

 

KAYNAKÇA

 

[1] Ali Berat Alptekin, Halk Hikayelerinin Motif Yapısı, Akçağ: 1997.

[2] Oğuz, Öcal (2008). Halk Hikâyeleri, Ankara: T.C. Kültür Bakanlığı. URL erişim tarihi 2012-7-20.

[3] Boratav, Pertev Naili (1946). Halk Hikayeleri ve Halk Hikayeciliği. URL erişim tarihi 2011-9-20.

[4] https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/

[5] https://www.edebiyatvesanatakademisi.com/