Tûtyâ Nedir Tutya Alaşımı Tozu Sürmesi

Tûtyâ Nedir

Osmanlıca yazılışı : tūtiyāˀ”  توتياء “

Arapça tūtiyāˀ ”  توتياء “

Tûtyâ işlenmesi kolay bir taşın adı, olduğu gibi tekne ve gemilerin metal aksamlarını korumak için kullanılan “çinko oksit minerali” olmaktadır.

Metal veya metal koruması anlamı ile tûtyâ, genellikle yumuşak metaller ve çinkodan üretilen bir metaldir. Tûtyâ genellikle teknelerdeki metal aksamların erimesini engellemek için kullanılmaktadır. “Tekne, yat ve gemileri denizlerde oluşan korozyona karşı koruyan ve kurban anot olarak kullanılan çinko alaşımlarından üretilir. “

 “ Çinko nispeten daha yumuşak bir metal olduğu için herhangi bir elektriksel devre oluştuğunda kendisinden vererek, devreyi tamamlar. Dolayısıyla teknede bulunan pervane, şaft vb. parçalar devreye girmeyerek, korunmuş olurlar.”

Yumuşak bir maden olduğu için Türk ve İslam sanatında tûtyâdan su tası (Çamçak), maşraba, sürahi, kâse, tabak,  gülabdan gibi çeşitli ve antika eşyalar yapılmıştır.

Tûtyâ Taşı Tûtyâ Tozu Tûtyâ Sürmesi

Eski devrilerde dövülerek tozları çıkarılan ve bu tozları gözlere çekilen bir tür taşa da tûtyâ dendiği bilinmektedir. Bu taşın İngilizce karşılığı celaminedir.   Eski devrilerde tûtyâya göz otu,[1] “göztaşı veya rastık” [2] hacer-i tutiya: rastık taşı da denmiştir.  

Eski devrilerde tûtyâ taşının tozu şifalı olarak kabul edilmiş çeşitli hastalıkları iyileştirmek amacıyla kullanılmıştır. Eski devrin hekimleri tûtyâ taşını ve tozunu özellikle göz hastalıklarını tedavi etmek için kullanmışlardır..Tûtyâ taşı göze sürme gibi çekilen,göze iyi geldiğine inanılan, gözü yaşarttığı için  görüş kabiliyetini arttıran bir taş olarak bilinmiştir. Tûtyâ taşının içindeki bazı maddelerin göz hastalıklarına iyi geldiği anlaşılmaktadır. Bu nedenle özellikle bedevilerin çölde görüş kabiliyetlerini arttırmak için gözlerinin altına ve üstüne tûtyâ taşının tozunu sürdükleri bilinmektedir.

“Sürme eski devirlerde süslenmekten ziyade, gözleri kuvvetlendirmek, nazardan hastalıklardan veya güneş ışınlarından korumak, dini inançlar gibi nedenlerle ortaya çıkmış, daha sonraları ise çoğunlukla süslenmek amaçlı kullanılır hale gelmiştir.” [3] Rastık çekmek veya göze sürme sürmek âdeti çöl ışınlarından gözü korumak, göz hastalıklarını tedavi etmek, hatta dini inançlar nedeniyle çıkmıştır. (  bkz Sürme Nedir Niye Kullanılır Isfahan Sürmesi )

Divan şiirinde tûtyâ sevgilinin gözlere sürülen ayak tozudur. Şairlerimize göre sevgilinin ayak tozu şifalıdır ve göze sürme ve rastık gibi sürülürse sevgilin ışığından sevgilinin cismini görebilmek veya sevgiliyi görebilmenin vereceği afetlerden aşığın koruması mümkün olur.

Erbâb-ı nazar hâk-i rehin sildi süpürdü

Ey bâd-ı sâbâ yâr eşiğine yelerek gel    Emâni [4]

 

Felek sedd olsa virmez dîde-i hûn –pâşa temkîni

Ne denli tûtyâ versem kurutmaz çeşm-i nemgîni   Nâbi

 

Gönlümüz kuhl-ı Sıfahan’ı alır mı aynına

Tûtyâ-yı gerd-i râh –ı dilbere mâyilleriz   Adli III.Sultan Mehmed

 

Girsek gözüne n’ola adûnun

Biz çeşm-i alîle tûtyâyız

 

Gine gözümüzde oldun tûtyâ

Eski gördüğümüz koca boz ayran

Gönüz gönüz hayaline yıldırdın

Girdin düşümüze gice boz ayran   Deliktaşlı Ruhsati

[1] Ahmet Talat Onay, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, MEB, 1996, s. 482

[2] https://www.nisanyansozluk.com/kelime/tutya

[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/surme-nedir-niye-kullanilir-isfahan-surmesi/139662

[4] Ahmet Talat Onay, Eski Türk Edebiyatında Mazmunlar, MEB, 1996, s. 482