Sürme Nedir Niye Kullanılır Isfahan Sürmesi

10.12.2022

Sürme Kulllanım Nedenleri ve Yerleri

Sürme Farsça kökenli bire sözcüktür. Farsça’da çıktığı yerin adından dolayı sürme adını almıştır. Aynı nedenle Hint dilinde de kajal, sirma, surma adlarıyla bilinir. Sürmenin Arapçadaki karşılığı ise kühldür.

“Arapça’da sürme çekmeye iktihâl, sürmedanlığa mükhule, sürmeyi gözlere sürerken kullanılan çubuğa mîl veya mirved denir.” [1]

Sürme günümüzdeki göz kaleminin bir çeşidi olmaktadır ve göz çevresini, kirpik diplerini siyah veya daha farklı renklerle boyamak için kullanılan maddelerin adıdır. Sürme,”ince toz haline getirilebilen madenlerden yahut is ve kurum gibi siyah renk veren maddelerden elde edilir” Sürme veya kühl : “ Gözee sürülen ilaç, “göz çevresini ve kirpikleri daha çok siyah olmak üzere çeşitli renklerde boyamaya yarayan süs boyasına denmektedir. [2]

Sürme kullanmanın asıl amacı eski devirlerde süslenmekten ziyade, gözleri kuvvetlendirmek, nazardan hastalıklardan veya güneş ışınlarından korumak, dini inançlar gibi nedenlerle ortaya çıkmış, daha sonraları ise çoğunlukla süslenmek amaçlı kullanılır hale gelmiştir.

Sürme kullanmanın eski Mısır’da çök ışınlarından gözü korumak, göz hastalıklarını tedavi etmek, hatta dini inançlar gereği ortaya çıktığı sanılmaktadır. Romalılar ve Hintlilerin de değişik nedenlerle sürme kullandıkları bilinir. Eski devirlerde farklı gerekçeler nedeni ile erkeklerin ve çocukların da sürme kullandıkları ortaya çıkmaktadır. Nitekim çöl bölgelerinde göze sürme çekerek ışığın zararlarının azaltılmaya çalışıldığı, çöllerde göze sürme çekmenin gözün görüş mesafesini arttırdığını, içindeki bazı maddelerin göz hastalıklarına iyi geldiği anlaşılır. Sürme yapımında kullanılan antimon, kükürt ve çinko oksidin göze iyi geldiği de ispatlanmıştır. Bu gibi nedenlerle özellikle Kuzey Afrika, Ortadoğu ve Güney Asya’da sürme kullanımı hayli yaygın olmaktadır. ( bkz Kuhl Nedir Şiirlerde Sürme)

Nihayetinde sürme en çok kadınlar tarafından ve süslenmek amacıyla kullanılır. Eski devrilerde en güzel sürmeler Isfahan’da yapılmış, Isfahan sürmeleri oldukça rağbet görmüştü. (İsfahan Şehri Edebiyat Dünyamızda İsfahan - )

Şiirlerde Sürme ve Isfahan

Eski devirlerde Isfâhan sürmeleri pek makbul tutulmuş hatta kuhl veya sürme dendiğinde akla Isfahan ve sevgili gelmiştir. Sürme denilince akla gelen Kuhl-ü Isfahan’dır. “Sürme siyah renkte olması itibari ile sevgilinin göz rengini de işaret etmiş olur. Eski devrin sürmeleri toz halinde olup gözlere sürülmüş, sürmeli gözler imajı o nedenle şiirlerimizde çok sık yer almış bir konu haline gelmiştir. Divan şiirinde sürmenin esasının bir cevhere bağlı oluşu, sürmenin İsfahan’dan getirilmesi veyaİsfahan ’da yapılıyor olması, sevgilinin gözlerine sürme çekerek aşığa bakarak aşığı katletmeye yeltenmesi vb konuları ile karşımıza çıkar.” [3]Bu nedenle divan şairleri kuhl veya sürme sözcüklerini Isfahan ve sevgili imajı ile birlikte anmışlardır. [4]

Ayağı tozın gözine idinür sürme Kemâl

Kim iletse Zâtîyâ nazmun Safâhândan yana Zâtî (Tarlan, 1967: 46)

Bezimde ehl-i basîret sipâh-ı efgânı

Sevâd-ı ehr-i Sıfâhâna sürmeli derler Şeyh Gâlib (Kalkıım, 1994: 286)[6]

Yüzüñi ayagı topragına sür ‘ârif iseñ

Çeke gör gözlerüñe kuhl-ı Sıfahânları Ravzi

Bâd şol dem ki gubâr-ı reh-i cânân getürüNazar-ı ehl-i dile kühl-i Sıfâhan getürür Bakî

Çin-i zülfün görecek bâzâr-ı misk olur kesadGerd-i râhın anıcak râhı-ı Sâfahan bağlanır" Ahmet Paşa

Çeşm-i nücûma kühl içün ey serv-i meh-likâ

Her gün izüñ tozın çıkarur göklere sabâ EMRÎ (Edirne

İzi tozına kühl senüñ müşterî ise

Kana boyansun éki gözümüñ biri ise Ahi Benli Hasan,