Ubeydi Abdurrahman Çelebi Hayatı Edebi Kişiliği

Ubeydi Abdurrahman Çelebi 

Devrindeki kaynaklar ve tezkireler onun doğum yeri ve tarihi hakkında bilgi vermemektedir.  Fakat devrinin kaynakları  onun asıl adının Abdurrahman Çelebi, memleketinin  de Edirne  olduğunu  mahlasının  ise “Ubeydî” olduğunu bizlere iletmişlerdir. [1]

Onun hakkında en detqylı bilgiyi veren Aşık Çelebi  “Nebî-zâde dimekle ma‘rûf bir şeyh-i azîzün ferzend-i hayru’l-halefidür.”  [2]diyerek babasNın Nebizade adındaki bir şeyh olduğunu belirtir. Diğer tezkirelerde de babasından övgüyle söz edilmiş,  “Zahitlerin en büyüğü,  evliyaların kutbu “ [3]olarak ifade edilmiştir.  Kaynakların verdiği bilgilere göre Ubeydi ailenin en büyük evladıdır.

Ubeydi’nin  Kadı zümresinden olduğu,  çocukluktan itibaren  ilimle iştiğal ettiği,  Kadızade Efendi’den  tahsil görüp ondan icazet alarak mülazım olduğu daha sonra da kadı olarak görev aldığı bilinmektedir.[4]

Ubeydi’nin henüz icazetini almayan Danişmend bir medreseli iken Kanuni Sultan Süleyman’a bir gazel takdim ettiği ve maaşa bağlandığı [5] kaynakların verdiği bilgiler arasındadır. 

Ey ‘Ubeydî hazret-i Sultân Selîm’e kul idüb

Sana ‘unvânlar viren tab‘-ı selîmündür senün

Beytinde ifade ettiği gibi II Selim ile iyi ilişkiler içinde olduğu hatta II. Selim’in caize ve ihsanlarına nail olduğunu ondan unvan dahi almış olduğunu ifade eder. Fakat şimdilik II. Selimden aldığı Unvan ve iltifatların neler olduğunu bilmek mümkün olmamıştır

İcazetini aldıktan sonra kadılık yapan Ubeydi’nin  “Zagra kadısı iken H. 981 (M. 1573) tarihinde vefat ettiği “  [6] anlaşılmaktadır.

Edebi Kişiliği

Kaynaklarda oldukça zarif, iyi karakterli, yumuşak huylu, bir efendi olduğu aktaran Ubeydi’nin  “  Çağdaşları Revani ve Emri’ye yakın özellikleri olan,  nükte ve mazmun düşkünü,”[7]oldukça halis tabiatlı, kimseyi kırıp incitmemeye özen gösteren [8]ve iyi eğitimli bir şair olduğu anlaşılır.  Devrinin kaynakları onu başarılı bir şair olarak değerlendirmişler hatta bazıları onu “Rum’un Hüsrevi “ olarak kabul etmiştir. 

Hüsrev-i kişver-i nazm olduğumı anlarlar

Bu cihân halkı ‘Ubeydî göricek dîvânum

Beytiyle de kendisi de bunu ifade ve kabul etmiş gözükmektedir.

Özellikle gazelleri ile beğenilen Ubeydi devrinde yetişen çok büyük şairler dolayısı ile adı gölgede kalmış önemli bir şairdir.  Devrinin çok tanınmış diğer şairleri kadar saraya ve sadarete yakın olamadığı, devrin büyük şahsiyetlerine kasideler yazmadığı veya diğerleri kadar göze batmayı becerebilecek kadar becerikli olamadığından olsa gerek adı çok anılmamış bir şair olarak biraz gölgede kalmıştır.

Fakat Ubeydi’nin gazellerinde olduğu kadar terkîb-bend ve tercî-bendlerinde de başarılı olduğu muhakkaktır.   Şeyh bir babanın evladı ve kadı olmaktan kaynaklanmış olsa gerek olan “ Kemal ehli, filozof ve istiğna sahibi tavırlarla “ şiirler yazan Ubeydi, ö özellikle ince  düşünceler, zekâ unsuru olan  anlam oyunları, zarif  benzetmeler,  nükteler ve mazmunları ile dikkat çeken “ Emrî’ye uyarak muammada şöhret kazanan “ bir şairdir.  Rindane eda ile yazdığı gazelleri ile önemli bir gazel şairidir.  Çeşitli yerlerde kadılık yaparak ömrünü tamamladığı ve kadılık vazifesinde iken de ölen  Ubeydi’nin devrinde tanınmış bir şair olduğu  fakat devrinden sonra adının unutulduğu anlaşılmaktadır.

Şiirlerinde tasavvufi konulara yer veren Ubeydi’nin rindane konularda yazdığı gazelleri de vardır. Oldukça sade bir dili olan Ubeydi  bu lisan anlayışı ile Türk-i Basit anlayışına çok yakın durmaktadır.

Ubeydî Dîvânı

Ubeydî’nin  tek eseri Dîvân’ıdır. Dîvân’ın iki yazmasından biri Millet Kütüphanesi Ali Emiri TY. No: 272’de diğeri İstanbul Üniversitesi Nadir Eserler Kütüphanesi TY. No: 631’de kayıtlıdır.  [9] M. Şahabettin Ünlü divanının her iki nüshasını da inceleyip mukayese ederek Ubeydi Divanı hakkında yayınlanmamış bir doktora tezi hazırlanmıştır. M. Şahabettin Ünlü ‘nün tespitlerine göre Ubeydî Dîvânı’nda 5 kaside, 2 terkib-bend, 1 terci‘-bend, 5 murabba, 15 muhammes, 3 müseddes, 332 gazel (4’ü Farsça), 7 tarih, 6 kıt‘a, 20 matla‘, 3 müfred (2’si Farsça) ve 164 muamma (6’sı Farsça) bulunmaktadır

Şiirlerinden Örnekler

Gazel

Bu tâk-ı lâciverdî zer-beft otağun olsun

Mihrî ile yanınca iki solağun olsun

Adâ-yı bed-nihâda ‘azm-i sefer kılıcak

Tîğ-i zafer elünde yalın yarağun olsun

Sultân-ı bahr u bersün devlet serîri üzre

Her dem nesîm-i himmet çâbük ulağun olsun

Çarh-ı berîne hem-ser olub livâ-yı ‘adlün

Ser-menzil-i sa‘âdet dâ’im konağun olsun

Lutf it ‘Ubeydî’nün gel uyar murâdı şem‘in

Bu tekye-i cihânda yanar çerâğun olsun

Gazel

Bize yetmez mi kâkül –i dilber

Oda yansun neye yarar anber

Zülfü ucunda gamzesin gördüm

Takınur bir yılan dili hançer

Nice olsun kaşun senün doğru

Koltuğunda yatur anun uğru

Hilal başa varayın dedi o kaş ile

Kaçurdılar üşüb anu  nücm ü taş ile

Hayâl-i yâr gelür hâke  sal ten-i zerdi

Beze ol şeh yolunıu ey gönül kumaş ile

Yaşuma sehv-i lisan ile  şebihim diyecek

Bahre cu dil uzadup  etdi dilzârlığı [10]

Ubeydi Abdurrahman Çelebi TÜM Şiirleri

KAYNAKÇA 

[1] Süleyman Solmaz, Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı, AKM Yay., Ankara 2005, s. 416; Mustafa Gelibolulu Âlî, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Haz. Mustafa İsen, AKM Yay., Ankara 1994, s. 315; Beyâni Mustafa Bin Carullah, Tezkiretü’ş-Şuarâ, Haz. İbrahim Kutluk, TTK Yay., Ankara 1997, s. 166; Kınalı-zade Hasan Çelebi, Tezkiretü’ş-Şuarâ, C. 2, Haz. İbrahim Kutluk, TTK Yay., Ankara 1989, s. 608

[2] Âşık Çelebi, Meşâir-üş-Şuarâ, Meredith Owens Yay., London 1971, s. 170

[3]  Mustafa Gelibolulu Âlî, Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Haz. Mustafa İsen, AKM Yay., Ankara 1994, s. 315;

[4]  Süleyman Solmaz, Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı, AKM Yay., Ankara 2005, s. 416

[5]  İsmet ŞANLI- Mustafa Fırat TÜMER,” XVI. YÜZYIL DİVAN ŞAİRİ  UBEYDÎ’NİN HAYATI, EDEBÎ ŞAHSİYETİ VE DİVANI’NDAKİ TASAVVUFÎ UNSURLAR”, turkishstudies.net/Makaleler/753177283

[6] smet ŞANLI- Mustafa Fırat TÜMER,” XVI. YÜZYIL DİVAN ŞAİRİ  UBEYDÎ’NİN HAYATI, EDEBÎ ŞAHSİYETİ VE DİVANI’NDAKİTASAVVUFÎ UNSURLAR”, turkishstudies.net/Makaleler/753177283

[7] V.M.Kocatürk, Türk Edebiyatı tarihi, MEB, s. 388

[8] İsmet ŞANLI- Mustafa Fırat TÜMER, agy.

[9]  M. Şahabettin Ünlü, Ubeydi Haytı-Edebi Kişiliği ve Dîvânının Tenkitli Metni, Mimar Sinan Ünv., Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul 1991.

[10] V.M.Kocatürk, Türk Edebiyatı tarihi, MEB, s. 388