Adapte Nedir Tanzimat’ta Adaptasyon Eserler
Adapte Nedir Tanzimat’ta Adaptasyon Eserler
Adapte veya adaptasyon sözcüğü Fransızca kökenlidir. Dilimize de bu dilden girmiştir. Adapte sözcüğü sözlük anlamı ile uyarlanmış, nakil anlamına gelir. Eski dilde ise karşılığı tatbik kelimesi olmaktadır.
Edebiyatta ise adapte veya adaptasyon daha çok uyarlama eser, adapte eser şeklinde anlaşılır. Adapte eser: Herhangi bir yabancı eserin yerli dile çevrilirken, olayların, kişi adlarının, yer isimlerinin, yabancı örf ve adetlerin, yerlileştirilerek yerli kültüre uyarlanmış hali ile çok serbest bir şekilde yapılmış olan çeviri eserdir. Basit izahı ile " Bir milletin hayat ve geleneklerine göre yazılmış bir eseri, başka bir milletin hayat, adet ve geleneklerine uydurarak çevirmeye" denir.
Adapte eser: Başka dilde yazılmış bir eseri- roman, hikaye, piyes, tiyatro - yerli dile çevirirken, olay örgüsüne dokunmadan kahraman ve yer isimleri ile adetleri yerli kültüre uyumlu hale getirmek; yabancı eser çevrilirken yabancı eseri yerli gelenek, görenek ve kültür unsurları, halk deyim, tekerleme ve terimleri hatta argosuna vb uygun hale dönüştürmektir. [1] Türk edebiyatındaki adapte eserler genellikle tiyatro eserleri olmuşlardır. Adapte eser çevirmenleri eserdeki kiş, adları, yer adları , yabancı , adet, gelenek görenek vb yi halkın yadırgamaması için tüm bunları kendi toplumunun anlayabileceği hale getirir. Üstelik bununla da yetinmeyerek bazı konuşmaları vb halkın kullandığı deyimler ile değiştirebilir. Kendi halkının anlamayacağı veya yadırgayacağı adetleri, olayları, o topluma aykırı durumları çıkartır veya değiştirir.
Türk edebiyatında adapte eserler daha ziyade Tanzimat döneminde yapılmış, batı edebiyatından roman ve tiyatro eserlerini halkın daha rahat anlayabilmesi için yapılmıştır.
Ayrıca farklı türden bir edebin eserin diğer bir edebi türe dönüştürülmesi de adaptedir. Örneğin destan romana, roman senaryoya, oyun romana adapte edilebilir.
Başka dilde yazılmış bir eserin yerli dilin zevkine, örflerine, alışkanlıklarına ve yabancı olmadıkları diğer durumlara dönüştürülmüş serbest çeviri eserlere adaptasyon da denir. Bu terimin Türkçe karşılığı ise uyarlama eserdir. Uyarlamalarda kahramanların adı değişebilir örneğin, özgün halinde kahramanın ismi Abraham ise İbrahim yapılabilir. Kahramanlar kilise de evlenmişse, uyarlamasa camide evlendirilir.
Tanzimat edebiyatının başlangıcında en çok bu yöntem izlenmiş, Ahmet Vefik Paşa, Direktör Ali Bey, Thedor Kasap, Ahmed Nuri Sekizinci gibi yazarlar adapte eserler yazarak halkımıza okuma alışkanlığı kazandıran romanlar ve onların anlamalarını kolaylaştıran tiyatro adaptasyonları yapmışlardır. Özellikle Ahmet Vefik Paşa'nın Moliere'den yaptığı adapteler en başarılı örnekler olmuştur. Tanzimat döneminden Cumhuriyetin ilk yıllarına kadar oynatılan tiyatro eserlerinin pek çoğu adapte oyunlar olmuşlardır.
Farklı türde bir eserin sinema, tiyatro veya sahneye çevrilmesine de adapte – adaptasyon denir. Örneğin bir roman, sinemaya veya tiyatroya uyarlanırsa bu bir adaptedir. Veya roman oyun, destan gibi edebi türlerden farklı türde bir eser meydana getirmek de adaptasyondur. Örneğin bir destanın sinemaya uyarlanması adaptedir.
Tanzimat Döneminde Adapte Eserler
A.Vefik Paşanın Moliere’den yaptığı on altı çevirisi ve adapte eseri vardır.
Ahmet Vefik Paşa: Moliere’den yaptığı uyarlamalar Dekbazlık , Meraki, Azarya, Tabib-i aşk, Yorgandaki Dandini, Zor Nikah , Zoraki Nikah’tır.[2]
Ali Bey: George Dandin; Ayyar Hamza, Tosun Ağa (Üç perdelik komedi, 1870)
Teodor Kasap: Tosun Ağa, Para Mesleği (1875) Lükresya Borçiya,
Kıskanç herif (adapte edeni bilinmiyor),
kaynakça
[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/dilbilgisi-terimleri-a-ile-baslayanlar-ad/73979
[2] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/ahmet-vefik-pasa-hayati-eserleri-ve-tiyatroculugu/74522
