Afet Nedir Divan Şiirinde Âfet Mazmunu Örnekler

Âfet  Mazmunu Nedir.

Osmanlıca yazılışı: afet -  âfet / آفت

Afet kelimesini TDK sözlüğü “Çeşitli doğa olaylarının sebep olduğu yıkım." Olarak tarif eder.  Diğer sözlük anlamları : “Büyük zararlara yol açan, deprem, su baskını gibi doğa olayı.”, “ Bir topluluğun, özellikle hayvanların büyük bir bölümünü yok eden hastalık.”, “ Musibet. Büyük felâket. “Şekillerinde tarif edilir.

Oysa divan şiirinde afet  daha ziyade mecazi anlamda kullanılmış aşığın ölümüne, kahrolmasına, yıkılmasına gönlünün yaralanmasına sebebiyet veren çok güzel, dünyanın en büyük afeti, dünyanın en güzeli olan sevgili anlamlarında kullanılmıştır.  Kısaca afet Divan şiirinde aşığı mahveden sevgilidir

Afet divan şiirinde daha ziyade soyut bir varlıktır. Buna rağmen bu soyut varlık şiirlerde hatta minyatürlerde başı,  çok güzel yüzlü bir kızı temsil eden ama gövdesi aslan, iki kanatlı bir mahlûk  olarak da tasavvur edildiği görülmektedir.

Afet, aşığı kahreden, öldüren yaralayan oklayan, hançerleyen, cellâda ve avcıya benzetilen bir sevgilidir. Kaşı yaya, hançere, gözleri öldürücü nazarlara, kirpikleri, oka- mızrağa, gamzeleri mezara, saçları kemende benzetilmesi vb de bu nedenledir.

Afet mazmununun ortaya çıkış nedenini, Mısır, Akad, Pers, Babil medeniyetlerindeki tanrıça heykelleri ve kabartmalarına dayandıran görüşler de vardır.  Arap ve Fars edebiyatlarındaki afet-i devran tasavvurlarının bu medeniyetlerdeki tanrıça resim, heykel ve kabartmaları ile de ilgili olabileceği esasında çok da yabana atılacak bir görüş olmasa gerekecektir. Nitekim üstün derecede güzel yüzlü  Mısır sfenksine afet dendiğine dair bilgi kalıntılarına da rastlamak mümkün olabilmektedir.

Ne şekilde olursa olsun şiir dünyamızda mecazi manada kullanılan afet, görenleri kendilerine  hayran bırakan kadın,   göreni aşka düşüren güzel yüzlü ve tehlikeli anlamında  kullanılır.

Tüm bu benzetmeler ve hayaller Divan şiirinde belli başlı ve en sık kullanılan mazmunlardan biridir. .

Divan şiirinde  bu mazmun afet, afet-i devran, afet-i can,  olarak kullanılır. Sözlük anlamı  ise, bela, musibet,  doğal felaket, güzele duyulan hayranlık, güzelin başa getirdiği  bela, dünya güzeli,  vb dir.

Afet- i can dediler gamze-i  celladın için
Nahl-ı gül söylediler  kamed-i şimşadın için    Nedim  

Divan şiirinde afet, can yakan, can alan, insana bela olan güzel anlamında da kullanılır.

İncizabın görülür nerde bir afet görsen
Görmedim alemde sen gibi bela ah gönül    ( Muallim Naci)

Dil verme  gam – aşka ki aşk afet- i candır
Aşk afet-i can olduğu meşhuru cihandır    Fuzuli   

Afet, divan şiirinde cinsiyeti çok da belli olmayan, hatta pek de belli edilmek istenmeyen bir güzeldir. Afet, âşık için bir afettir ve aşığa esasında hiç de yüz vermez.  Aşığın cellâdı, aşığın avcısıdır. Afet âşık ile değil rakipler ile düşer kalkar, aşığa hiç yüz vermez. Aşığın yalvarışlarına, yakarmalarına hiç dikkat etmez.  Hatta aksine acımasız ve gaddardır.

Agyâr ile o âfet-i cân gitmek üzredür
Dilden hayâl gibi nihân gitmek üzredür. Semerkândî-i Âmidî Âgâh

Bîmâr gözlerüñden irişdi câna âfet
 Şimden geru efendi sen sag u ben selâmet  Nevizade Atai - 

 İy saçları akl âfeti gözleri harâmî

Işkuñ ne aceb kurdı göñtüllere bu dâmı   Ahmedi 

Afetin aşığa ettikleri aşık için her ne kadar büyük bir zulüm olsa da, aşığın çektiği bu acı aşık için bir onur ve zevktir.  Âşık, afet gibi olan sevgiliden her türlü eziyeti gördüğü halde vaz geçemez hatta ondan ayrılmaya, onun işkencelerinden kurtulmaya dahi çalışmaz. Sevgiliden gelen her türlü çileye, işkenceye razıdır.

Can verme sakın aşka aşk afeti candır
Aşk afeti can olduğu meşhuru cihandır    FUZULİ 

Kanumı içmege ol âfet-i cânum özenür
Meyl ider ölmege dil rûh-ı revânum özenür    Baki'