Ahmet Refik Altınay Hayatı ve Eserleri

05.06.2015


Ahmet Refik Altınay (d. Şubat 1880, Beşiktaş – ö. 10 Ekim 1937 İstanbul’),  yazılarında Refik Ali takma adını da kullanan,  “Tarihi sevdiren adam” sıfatıyla anılan” [1] tarihçi, yazar, şair,  tarih müderrisi ve yüzbaşıdır.

1880 yılı İstanbul Beşiktaş’ın Valide çeşme semtinde dünyaya geldi. [2] Babası, Sultan Abdülaziz’in vekilharcı Ürgüplü Ahmet Ağa'dır. Ailesi Ürgüp’te Gürlükçüoğulları adıyla tanınan bir ailedir. [3]

İlköğrenimini Vişne zade Sıbyan Mektebi’nde, orta öğrenimini Beşiktaş Askeri Rüştiyesi ve Kuleli Askeri İdadisinde gördü. [4] 1898 yılında Harp Okulu'ndan piyade birincisi olarak mezun oldu.[5] Küçük yaşta teğmen çıktı 1903 te mülâzım-ı evvel (üsteğmen)  rütbesi ile Toptaşı ve Soğukçeşme Askeri Ortaokullarında 4 yıl süre ile coğrafya öğretmenliği yaptı.

 

1902 yılında Harp Okulunun Fransızca öğretmeni, I907 de yüzbaşı  oldu ve Millet gazetesinin başmuharrir [6] ve1908 yılında tarih öğretmeni oldu.

Askeri öğretmen olarak görev yaparken gazete ve mecmualarda ilk yazılarını yayınlamaya başladı. II. Meşrutiyet’e kadar   "İrtika", "Malumat", "Hazine-i Fünun", "Mecmua-i Ebuzziya gibi dergilerde makaleler i yayımladı. [7] Tercüman-ı Hakikat ve Millet gazetelerinde başyazarlık yaptı. İkdam’daki yazıları onun “ tarihçi yazar ” olarak tanınmasını sağladı. Fuad Köprülü , Ziya Gökalp ve Necmeddin Sadık Bey’lerle birlikte  İttihatçıların Yeni Mecmua gazetesinde uzun yıllar çalıştı.[8]

Askeri  Hayatı

1909 yılında bir heyetle Fransa'ya gitti. Bu gezide Fransız tarihçilerle tanışmış ve onlardan tarihçilik konusunda fikirler almıştı. Bu geziden sonra bu fikirlerini uygulamaya koydu.

1909 da Erkan-ı Harp Yayın Şubesinde "Askeri Mecmua” yı yönetmeye başladı. “Tarihi Osmanî Encümeni” -Türk Tarih Encümeni  üyesi oldu. Bu yıllarda altı ciltlik “Büyük Tarihi Umumi”’yi yayımladı. İkdam’da günlük olarak yayımladığı  “Geçmiş Asırlarda Osmanlı Hayatı” adlı yazı dizisini  kitap haline getirdi. Bu yazı dizisi ve kitabı ile kamuoyunda çok tanındı. [9]

1912  Balkan Savaşı'nda Askeri Sansür Müfettişi oldu. [10] 1913 yılında gözleri bozuk olduğu için yüzbaşı iken  kendi isteğiyle emekliye ayrıldı. [11] I. Dünya Savaşı nedeniyle orduya  tekrar çağırılana kadar  öğretmenlik ve gazetecilik yaptı. Ahmed Refik,  Yusuf Akçura', Ahmet Ağaoğlu, Ziya Gökalp gibi Osmanlı Devleti’nin çöküşü karşısında Türkçülük anlayışını benimsedi.

I.Dünya Savaşı’nda orduya tekrar çağrıldı. Kavalalı Mehmet Ali Paşa’yı ihanetle suçlayan bir yazısı nedeniyle Sadrazam Mısırlı Said Halim Paşa’nın gazabına uğrayarak cezalandırıldı ve Ulukışla’ya  sürgün edildi.[12] Bu görevle Ulukışla, Nevşehir ve Ürgüp civarında bulunarak bazı tarihî araştırmalar yaptı. 1915’te Eskişehir Askerî Sevk Komisyonu başkanlığına getirildi. [13] Hastalığı nedeniyle  ve Enver Paşa’nın araya girmesiyle, İstanbul’a dönebildi. Hazine-i Evrak’ta çalışmaya  ve  eski İstanbul hakkında belgeler derleyerek “Asr-ı Hicriler” adlı kitabını oluşturdu. [14]

Ermeni Soykırımı Raporu için Avrupa’dan gelen bir  heyetle Ermeni mezalimini göstermek  amacıyla 1918 yılında Doğu Anadolu’ya gitti. Trabzon, Kars, Ardahan Artvin, Batum, Erzincan ve Erzurum’u  gezerek. “İki Komite İki Kıtal” “Kafkas Yollarında; Hatıralar ve Tahassüsler” isimli eserlerini bu görevleri esnasında derlediği bilgiler ve bulgulara dayanarak yazmıştır.  I. Dünya Savaşı sonrasında askerlikten ikinci kez  istifa etti.[15] Savaş sonrası Talat Paşa hakkında çıkan arama emri üzerine ilk basılan yer Altınay'ın Büyükada'daki evi oldu. [16]

Darülfünun ve Müderrislik Yılları

1917 yılı sonunda İstanbul Darülfünun Osmanlı Tarihi Öğretmeni oldu. 1919 yılında Türkiye Tarihi Müderrisliğine atandı. Demirbaş  Şarl ile ilgili bir çalışması nedeniyle İsveç hükümeti tarafından ödüllendirildi. [17]

1919-1922) de “Darülfünun-u Osmaniye Nizamnamesinin” oluşturulmasına katkıda bulundu. Darülfünun ’un kapatılmasına kadar bu görevde kaldı. Tarihçi Reşad Ekrem Koçu’yu asistanı olarak aldı. [18] Cumhuriyetin ilanından sonra Türk Tarih Tez’ini desteklemediği için Cumhuriyet’e  yaranamadı. Üniversiteler  teşkilatlanınca da açıkta kaldı.

Cumhuriyet Yılları

1924 yılında Türk Tarih Encümeni Başkanlığı’na seçildi. Aynı yıl içinde bu görevini  Fuat Köprülü’ye bıraktı. 1925 yılında Türk-Bulgar ilişkileri hakkındaki çalışmaları nedeniyle Bulgar hükümeti tarafından ödüllendirildi.  [19]

1925’te, “Tarikat-ı Salahiyye” adlı bir örgütle ilişkisi olduğu iddiasıyla tutuklandı. Ankara İstiklal Mahkemesi’nde yargılandı.  Cemiyetle ilişkisini reddederek  beraat etti. [20]

1931’de İstanbul Belediyesi ile Surp Agop Mezarlığı arasındaki davada bilirkişi olarak atandı. Elmadağ-Harbiye arasındaki arazinin Ermeniler ’in değil, Sultan Beyazıt Veli Vakfı'nın mülkü olduğunu tarihi belgelerle kanıtladı. Bu nedenle ona belediye tarafından Büyükada’da bir ev hediye edildi. [21]

1933 yılında Üniversite Reformu çerçevesinde yapılan uygulamalar sonrasında asistanı Reşad Ekrem Koçu ile birlikte Darülfünûn’daki üniversite öğretmenliğinden kadro dışı kaldı. [22]Bu tarihten sonra ölümüne değin resmi bir görev de alamadı.

Hayatının son yılları Büyükada’da    Cumhuriyet ve Akşam gazeteleri ile Millî Mecmua ve Hayat mecmuasında yazılar yazarak  sefalet içinde geçti. Geçinebilmek için  Değerli kütüphanesini parça parça satmak zorunda kaldı. [23] 10 Ekim 1937 de İstanbul Haydarpaşa Numune Hastanesi’nde 56 yaşında iken zatürreden vefat etti. Mezarı Büyükada'daki Tepeköy Mezarlığı'na defnedildi. [24]

Edebi Yönleri

Yazıları “İttihat, Malumat, Hazine-i Fünun, Mecmua-i Ebuzziya, Tercüman-ı Hakikat, Akşam, Cumhuriyet “ gibi süreli yayınlarda çıkmıştır. Osmanlı tarihi hakkında yazdığı bilimsel tarih eserleri ile tanındı. Bu sayede “ Türklere tarihi sevdiren adam “ olarak anılmıştır.

Hayatı boyunca dünya tarihinden çocuk kitaplarına kadar  yüzden fazla eseri yayımlandı. En önemli çalışmalarını tarih alanında yaptı. Tarih konulu:  “Geçmiş Asırlarda Türk Hayatı" , “ Geçmiş Asırlarda Osmanlı Hayatı” , "Bizans Karşısında Türkler", "Sokullu", "Cem Sultan", "Âlimler ve Sanatkârlar", "Kadınlar Saltanatı", "Felaket Seneleri", "Lale Devri" en ünlü eserleri oldu.

Edebiyat açısından yazmış olduğu çok sayıdaki tarihi romanları ile önemlidir. Çok sayıda tarihî roman yazmış yazdığı bu romanları ile tarih popüler tarih romancısı olarak da bilinmiştir. Tarihi romanlar yazan romancıların referans aldığı öncü bir tarih romancısı olmuş, tarih ile ilgili biyografiler ve “İstanbul kent tarihçiliği” konulu çalışmaları ile özellikle asistanı Reşad Ekrem Koçu’ya önder olmuştur.  

Çok sayıda eser vermesine, çok mümbit bir araştırmacı olmasına rağmen Osmanlı tarihi konusunda uzman olmasına, tarihi geniş kitlelere sevdirmesine, yüzlerce eser vermesine rağmen, Atatürk’e yüzde yüz biat etmemesi nedeni ile 1933 yılında Darülfünûn’daki üniversite öğretmenliğinden de atılarak devletin haksız gazabına uğramıştır.

Aynı zamanda bir şair olan Ahmet Refik Altınay,  şiirlerini Gönül (1932) adlı kitapta topladı. Bektaşi nefesleri şeklinde yazdığı birçok güftesi bestelendi.  “ Sarı Gelin” türküsünün de derleyicisi oldu. [25]

ESERLERİNDEN BAZILARI  [26]

·         Onuncu Asr-ı Hicri’de İstanbul Hayatı, İstanbul, 1933.

·         Hicri Onbirinci Asırda İstanbul Hayatı, İstanbul, 1931.

·         Hicri  Onikinci Asırda İstanbul Hayatı, İstanbul, 1930.

·         Hicri Onüçüncü Asırda İstanbul Hayatı, İstanbul, 1932.

·         Anadolu’da Türk Aşiretleri, İstanbul, 1930.

·         Türkiye’de Mülteciler Meselesi, İstanbul, 1926.

·         Kadınlar Saltanatı  (1027- 1048)  İstanbul, 1332

·         Kadınlar Saltanatı ( 1048- 1057) İstanbul, 1332

·         Kadınlar Saltanatı (1057- 1094) İstanbul, 1923

·         Devr-i Süleyman Kanuni’de 1 nci Viyana Kuşatması, İstanbul, 1328

·         Köprülüler, Köprülü Mehmet Paşa, İstanbul, 1331

·         Kızlar Ağası, İstanbul, 1926

·         Âlimler ve Sanatkârlar, İstanbul, 1924

·         Fatih Sultan Mehmet ve Ressam Bellini, İstanbul, 1325

·         Osmanlı Devrinde Türkiye Madenleri, İstanbul, 1931

·         Türk Akıncıları, İstanbul, 1933

·         Sokullu, İstanbul, 1324

·         Sultan Cem, İstanbul, 1923

·         Meşhur Osmanlı Kumandanları, İstanbul, 1318

·         Türk Mimarları, İstanbul, 1932

·         Devşirme Usulü, İstanbul, 1934

·         Osmanlılar ve Büyük Frederik, İstanbul, 1333

·         Baltacı Mehmet Paşa ve Büyük Petro , İstanbul, 1327

·         İstanbul Nasıl Eğleniyordu?, İstanbul, 1923

·         Tarihte Kadın Simalar, İstanbul, 1932

·         Türk İdaresinde Bulgaristan, İstanbul, 1928

·         Bizans Karşısında Türkler, İstanbul, 1927

·         Bizans İmparatoriçeleri, İstanbul, 1320

·         Türkler’in İstanbul’u Muhasaraları, İstanbul, 1932

·         Büyük Frederik, İstanbul, 1931

·         Türkler ve Kraliçe Elizabeth, İstanbul, 1932

·         Ege Havzası ve Yunan, İstanbul, 1934

·         Kafkas Yollarında Hatıralar ve Gözlemler, İstanbul, 1919

·         Türkiye Tarihi, İstanbul, 1923

·         Büyük Tarihi Umumi , İstanbul, 1328

·         Türk İstiklâl Harbi, İstanbul, 1929

·         Atatürk Albümü, İstanbul, 1928

 

 

Kaynakça

[1] ibrahim Caner Türk, Osmanlı Son Dönem Tarihçi-Eğitimcisi Ahmet Refik (Altınay) ve Tarih Eğitimi, History studies, Cilt 3, Sayı 3 Kasım 2011/ Gökman Muzaffer (1978). Tarihi Sevdiren Adam. İstanbul: İş Kültür.

[2] Oğuz Aydoğan, Ahmet Refik Altınay, Hayatı ve Sanat Tarihi Çalışmaları, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2006

[3] Abdülkadir Özcan, AHMED REFİK ALTINAY, TDV İA, cilt: 02; sayfa: 121

[4] Oğuz Aydoğan, Ahmet Refik Altınay, Hayatı ve Sanat Tarihi Çalışmaları, Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Yüksek Lisans Tezi, İstanbul, 2006

[5] ibrahim Caner Türk, Osmanlı Son Dönem Tarihçi-Eğitimcisi Ahmet Refik (Altınay) ve Tarih Eğitimi, History studies, Cilt 3, Sayı 3 Kasım 2011

[6] Muazzez ALPBEK-Türkân POYRAZ, AHMET REFİK ALTINAY VE GEÇMİŞ ASIRLARDATÜRK HAYATI, https://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=197

[7] https://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmet_Refik_Alt%C4%B1nay

[8] Tamar Nalcı, Emre Can Dağlıoğlu, Bir Gasp Hikayesi, Bianet İletişim Ağı, 27 Ağustos 2011

[9] Muazzez ALPBEK-Türkân POYRAZ, AHMET REFİK ALTINAY VE GEÇMİŞ ASIRLARDATÜRK HAYATI, https://www.biyografi.net/kisiayrinti.asp?kisiid=197

[10] Abdülkadir Özcan, AHMED REFİK ALTINAY, TDV İA, cilt: 02; sayfa: 121

[11] Ahmet Akyol, Ahmet Refik Altınay, https://www.ahmetakyol.net/ahmet-refik-altinay/

[12] ] Ahmet Akyol, Ahmet Refik Altınay, https://www.ahmetakyol.net/ahmet-refik-altinay/

[13] ] Abdülkadir Özcan, AHMED REFİK ALTINAY, TDV İA, cilt: 02; sayfa: 121

[14] https://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmet_Refik_Alt%C4%B1nay

[15] Tamar Nalcı, Emre Can Dağlıoğlu, Bir Gasp Hikayesi, Bianet İletişim Ağı, 27 Ağustos 2011

[16] Tamar Nalcı, Emre Can Dağlıoğlu, Bir Gasp Hikayesi, Bianet İletişim Ağı, 27 Ağustos 2011

[17] https://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmet_Refik_Alt%C4%B1nay

[18] ŞAHAMETTİN KUZUCULAR , https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/resad-ekrem-kocu-hayati-edebi-kisiligi-eserleri/75828

[19] https://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmet_Refik_Alt%C4%B1nay

[20] https://tr.wikipedia.org/wiki/Ahmet_Refik_Alt%C4%B1nay

[21] Tamar Nalcı, Emre Can Dağlıoğlu, Bir Gasp Hikayesi, Bianet İletişim Ağı, 27 Ağustos 2011

[22] ŞAHAMETTİN KUZUCULAR , https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/resad-ekrem-kocu-hayati-edebi-kisiligi-eserleri/75828

[23] Ahmet Akyol, Ahmet Refik Altınay, https://www.ahmetakyol.net/ahmet-refik-altinay/

[24] Abdülkadir Özcan, AHMED REFİK ALTINAY, TDV İA, cilt: 02; sayfa: 121

[25] Ahmet Akyol, Ahmet Refik Altınay, https://www.ahmetakyol.net/ahmet-refik-altinay/

[26] Ahmet Akyol, Ahmet Refik Altınay, https://www.ahmetakyol.net/ahmet-refik-altinay/

Yorum yapmak için lütfenKayıt Olunya da