Askı İndirmek Ayak Ayak Açmak Nedir

 ASKI VE ASKI İNDİRMEK NEDİR.

Askı indirmek Halk şiirinde kullanılan bir deyimdir. Askı indirmek deyimi halk şairlerinin atışma, meydanlaşma, "deyişme"  olarak adlandırılan yarışmalarında kullanılan bir tabirdi. Deyişme veya atışmanın gerçekleşmesi için en az iki aşığın bilirkişiler ve dinleyiciler karşısında belli kurallar çerçevesinde belli kaideler içerisinde yaptıkları şiir söyleme ve birbirlerini yoklayarak atışması gerekirdi. [1]

 Halk şiir geleneğinde âşıklar arasında atışma, lebdeğmez, taşlama, gibi yarışmalar yapılır bu yarışmanın galibine  de  hediyeler verilirdi. Bu hediyeler genellikle, tüfek, kılıç, heybe, şal kumaş [2] gibi hediyeler olurdu. Bu hediyeler yarışmanın galibine  verilmek üzere  bir askıya asılırdı. [3] Yarışmayı kazanan âşık  askıdaki hediyelerden birisini kazanmış olurdu. ( bkz Âşık Şiirinde Atışma Deyişme Karşılaşma Meydanlaşma )

Bu adet günümüz halk ozan geleneğinde bağlamın sonundaki ipe  kâğıt para asılması şekline   dönüşmüş, bu adet en azından 1990 yılında kadar Kars Âşıklar kıraathanesinde   Murat Çobanoğlu ile yaşatılmaya  devam edilmiştir. ( bkz Darayak - Darkapı Kafiye ve Atışma ile Örneği )

AYAK- KAFİYE

Ayak halk şairleri tarafından kafiye yerine kullanılan bir tabirdir. Ayak ve kafiye  eş anlamlı olarak kullanılmışlar fakat divan şairleri ile halk şairlerinin  ayak ve kafiye anlayışlarında bir ölçüde bazı farklılıklar  meydana gelmiştir. Halk şairleri kafiye ve ayak  ile ilgili kurallarda biraz daha müsamaha göstermişler  mesela   sesli harfin kalın veya ince olanlarını da kafiyeli ayaklı kabul etmişler, son sesin  aynı cinsten olmasını yeterli görmüşler ama bunlar divan şairleri tarafından bir kusur olarak kabul edilmişlerdir. Hatta halk şairleri m ile n, k, ile g,  ö ile ü, o ile u, e ile a,  arasında kafiye vardır kabul etmişlerdir.  S ile z, t ile d arasında da kafiye olduğu kabul edildiğine dair pek çok örnek görülmektedir. ( bkz Kafiye ve Redif Nedir Kâfiye Özellikleri Türleri Örnekleri- Çapraz Kafiye Nedir ve Uyak Örnekleri- Kafiye Redif Revi Nedir )

Halk şairleri yarım kafiyeyi kafiye kabul ederlerken divan şairleri yarım kafiyeye itibar etmemişlerdir.

Bu destanı düzen Şemi’nin kızı
Devşirin bahçeden  gülü nergizi

Örneğindeki gibi  kızı ve nergisi  kelimeleri arasında  kafiye –ayak- olduğunu kabul etmek halk şiirinde yaygın bir uygulamadır.

AYAK UYDURMAK

Halk şiirinde kullanılan bir tabirdir. Bir manzumenin kafiyesine  uygun nazire söylemek,, veya  şiir tertip etmeye halk şairleri ayak uydurmak tabirini kullanmışlardır. Divan şiirinde bunun tam veya benzeri karşılığı ise naziredir.

Saz şairlerinin müşare  ettikleri yani karşılıklı olarak söyleştikleri atışmalar, deyişmeler veya meydanlaşmalarda ortaya bir ayak  atılır saz şairleri bu ayağa uygun olarak karşılıklı şiirler söylerlerdi.  Karşılaşan veya yarışmaya atışmaya  karışan iki aşığa   kafiyeli bir söz söylenir  ilk ozanın  ilk dörtlüğündeki kafiyeye de  AYAK AÇMAK  adı verilirdi.

Birisi bu ayağa uygun bir dörtlük söyler sonra diğeri  de bu dörtlüğün kafiyesine uygun başka bir dörtlük söylerdi.  Aynı uyak ile farklı iki ozanın bu çekişmesi meydanlaşma veya atışma şeklinde de devam ederdi.

KAYNAKÇA

[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/asik-siirinde-atisma-deyisme-karsilasma-meydanlasma/75777

[2] Tahir ül Mevlevi Edebiyat Lüğati, Enderun Kitabevi, İstan. 1973, shf 21

[3] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda Terimler , MEB Yayınları,  Ank. 2006,