Delirmek Mecnunluk Şiirlerde Cünunluk

Deli

 

Akli  dengesi olmayan veya varken yitiren, doğuştan olan veya sonradan yaşlılık ağır travmalar nedeni ile akli melekelerini kaybederek ayırt etme  ve sorumluluk gücünü kaybeden kişilere deli denir.

Bu sözcük halk ağzında çılgın, hareketli, deli dolu ama akli melekelerini yitirmemiş, aslında belki normalden de akıllı kişiler için de kullanılır.

 

Şiirilerimizde deli ve delirmek karşımıza sık sık çıkan bir mevzudur. Delilerin kendi kendilerine veya konuşamayacak eşyalarla, ağaç, taş hayvan veya göğe bakarak vb  konuşması, garip hareketler yapıp,  düzensiz yaşması ve giymesi, mecnun olup çöllere düşmesi, ay ile  hayali varlıklar ile konuşması, şiir dünyamızda yer alan konulardandır. 

Şiirimizdeki deli tipleri birkaç gruba ayrılır. Bunları doğuştan deli ( aklı olmayan) , Aşkı için deliren, ( Mecnun tipli deli);  çeşitli nedenlerle çoşan, taşkınlık gösteren ( baharın gelişi,  şarap vb); aşırı sinirlenen, bağırıp çağırmaya başlayan,  cinnet getiren, cünunluk haline giren delilikler  gibi belli başlı gruplara ayırabilir. 

 

MECNUN VE DELİ İLİŞKİSİ

 

Şiirimizde kalıp olarak kullanılan deli tipleri de vardır. Bunların başında Mecnun gelir. Mecnun, aşkı ile delirmiş olan Leyla’nın sevgilisidir. Kılıksız dolaşan, gördüğü pek çok nesne ile  kendi kendine konuşan, her yerde Leyla diye sayıklayan, çıplak ayaklı, hırpani kılıklı, aklını Leyla ile yitirmiş bir deli tipidir.  

Divan ve halk şiirimizdeki deli modeli saçı başı, perişan, ilgisiz nesnelerle konuşan akli dengesini yitirmiş, sorumluluk duygusu olmayan kişiler olarak tasavvur edilen Mecnun tipli delilerin yanı sıra bahar gelince aşırı çoşan veya cünunluk gösteren deli tiplemeleri de hayli dikkat çekicidir. 

Şairlerimiz deli olmayı daha ziyade  Leyla uğruna deliren Mecnunla ilişkili düşünmüşle ancak  delilik, mecnunluk ve cünunluk arasında da  alaka kurmuşlardır.  Şiirleriniz de bahar , cünunluk, delilik ve mecnunluk zamanı olarak düşünülmüş, bu yüzden deli motifini  bimar, mecnun, bahar, nevruz, bimarhane, darüşşifa, şifahane, kelimeleri sık sık tenasüplü olarak  kullanılmışlardır.  Mecnun’un gerçek adı olan Kays’ tır ve Mecnun Arapçada deli anlamına gelir.  

 

Müjde ey dârü’ş-şifâ dîvâneyüz nevrûzdur
Âşinâ-yı ‘akldan bîgâneyüz nevrûzdur           Fehîm

“Ey tımarhane! Müjde, divâneyiz, aklın bildiğinden uzaklaşmışız, çünkü nevruz gelmiştir.”

 

Aklına mecnunların tahsin ki kem i raz edip
Geh sipihre geh devr-i divare söyler söylerse        Nabi [1]

Mecnunların – delilerin-  aklına aşk olsun ki sırlarını iyi saklarlar ama söylemek icap ederse semaya, duvarlara ve kapılara söylerler.

 

Bahar – Cinnet – Cünun ve Delirmek İlişkisi

 

Bahar ve Cinnet: Divan şiirinde baharın gelişi ile  cinnet getirmek arasında sık sık anlam bağları  kurulmuştur. “ Bahar, divan şiirinde deliliğin arttığı mevsim olarak söz konusu edilir. Baharla birlikte insan vücudunda meydana gelen değişikliklere bağlı olarak bu mevsiminde sevdânın, divaneliğin, deliliğin artmasıdır. Bu sebeple şâirler, bahar mevsimini aynı zamanda delilik mevsimi olarak görmüşler, tabiata ait unsurlarla insan ruhunun hallerini ifade etmişlerdir” [2]Cinnet ve cünun baharla ilgili beyitlerde sık sık karşımıza çıkar.

 

Günyüzü dağıttı  sabrım nakdini bülbül gibi
Nev-  bahar erişti hengâmı cünunumdur benim    Necati[3]

 

Ko çogalsun ruhun üstinde perîşân zülfün
Çün kim eyyâm-ı bahâr olıcak artar sevdâ   (Necâtî Beg, s. 25, K. 2/8)

 “Bırak yanağının üstünde dağınık saçların çoğalsın. Çünkü bahar mevsimi geldiğinde insanın sevdâsı artar.”

 

Âlemi dîvâne itdün sanki eyyâm-ı bahâr
Kimseye sakın hilâl ebrûnı gösterme meded   (Yahya Bey s. 313, G. 52/2)

“Ey sevgili, sanki bahar zamanı gelmiş gibi âlemin aklını başından aldın. İnsaf et, hilâl ebrunu sakın kimseye gösterme.

Eskiden aşırı ve zararlı olan delileri tımarhaneye koymak, akıl hastalarının boyunlarına lale denilen zincirli bir halka takıp zincir ile bir yere bağlamak ve tımarhaneye koymak adetleri vardı. Bkz Darüşşifa - Şiirimizde Hastane ve Hasta- Bu mevzular şiirimize de girmiştir.

 

Bahâr eyyâmıdur servün yine sevdâsı depreşmiş
Aceb mi pâyine bend itseler zencîr-i enhârı    (Râmî s. 152, K. 17/12)[4]

 “Bahar mevsimi geldiği için servi ağacının sevdâsı yeniden ortaya çıkmış, bu sebeple onu zapt etmek için ayağına eğer nehir zincirlerini vursalar, bunda şaşılacak bir şey yoktu

 

Cünun vadilerin hep devlet-i aşkında tayy ettim
Hemen bir reh güzarım düşmedik  darüşşifa kaldı.     Nabi

Devlet aşkı ile delirme vadilerinin hepsini dolaştım  girmediğim bir tek tımarhane kaldı.

 

Hep bu fasl içre imiş mes’ele-i ‘ışk u cünûn
Gûş kıl nüsha-i gülden okusun anı hezâr (Nev’î s. 60, K. 18/2) [5]

“ Aşk ve delilik meselesi hep bu mevsim içindeymiş. Kulak ver! Bülbül onu gül kitabından okusun.”

KAYNAKÇA

• [1] A.Talat Onay, Edebiyatımzda Mazmunlar , MEB 1996 shf 183
• [2] Zehra GÖRE DİVAN ŞİİRİNDE “CÜNÛN EYYÂMI” OLARAK BAHAR, https://www.turkishstudies.net/Makaleler/645515405_gorezehra.pdf
• [3] Bahar- Bahariyye- Bahar -Cünun Nedir ? https://www.edebiyadvesanatakademisi.com/
• [4] Zehra GÖRE DİVAN ŞİİRİNDE “CÜNÛN EYYÂMI” OLARAK BAHAR, https://www.turkishstudies.net/Makaleler/645515405_gorezehra.pdf
• [5] Zehra GÖRE DİVAN ŞİİRİNDE “CÜNÛN EYYÂMI” OLARAK BAHAR, https://www.turkishstudies.net/Makaleler/645515405_gorezehra.pdf