Meydanlaşma Deyişme Atışma Nedir Nasıl Yapılır
Deyişme – Atışma – Meydanlaşma
Atışma veya deyişme âşık edebiyatında âşıkların karşılıklı olarak şiir söylemelerini ifade eden bir tabirdir. Atışma eski dilde aytmak, kelimesinden gelir. Aytmak eski dilde söz söylemek demek anlamındadır. Atışmak tabiri de eski dildeki Aytışma sözcüğünün günümüzdeki halidir. Bu ifadelerden de anlaşıldığı gibi âşıkları atışması Türk edebiyatında çok eski bir gelenektir Hatta bu gelenek halk hikâyelerimizden ve destanlarımızdan da belli olmaktadır.
Atışma ve deyişme en az iki âşık arasında yapılır. Atışmalar bilirkişiler ve dinleyiciler karşısında belli kurallar çerçevesinde yapılan bir çeşit şiir yarışması şeklidir.
Atışmalar belli kaideleri olan bir şairlik yarışmasıdır. Hangi şairin diğerinden daha üstün olduğunu belli etmeye yönelik atışmalar yapıldığı gibi, eğlence maksatlı, törensel amaçlı, yarışma amaçlı vb yapılabilmektedir. Atışmaların bir aşığın kalfalıktan ustalığa geçip geçemediğini belli edebilmek amacı ile de yapıldığı anlaşılmaktadır. Örneğin Erzurumlu Aşık Sümmani ustalığını bu şekilde kanıtlamıştır.
Atışma Seramonisi ve Bölümleri
Atışmalardan önce yarışmayı kazanacak olan aşığa verilmek üzere askıya hediyeler konulur. Atışmayı kazanacak olan âşık bu askıyı indirecek yani atışma armağanını elde edecektir. ( Bkz Askı İndirmek- Ayak - Ayak Açmak Nedir ( Aşık Edebiyatı) ) Bu hediyeler genellikle, tüfek, kılıç, heybe, şal, kumaş gibi hediyelerden oluşur.
Atışma üç ana bölümden oluşur
1. a) Hoşlama
2. b) Hatırlatma
3. c) Tekellüm ( - Tekerleme- Asıl Bölüm[1]
Asıl bölüm olan Tekellüm bölümü ise şu bölümlerden oluşur
1. a) Serbest konulu tekellüm
2. b) Öğütleme
3. c) Bağlama-muamma
4. d) Sicilleme
5. e) Yalanlama
6. f) Taşlama-takılma
7. g) Tüketmece-daraltma
8. h) Uğurlama-medhiye[2]
Atışmalarda Âşıklar ilk önce merhabalaşma denilen bir fasılla yarışmaya başlar. Salondakilere methiyeler okunur ve huzurdakiler selamlanır. Bu kısım genellikle, “Hoş Geldiniz”,” Sefa Geldiniz”, “Merhaba “redifleri ile yapılır. Her âşık bu rediflerle bir dörtlük söyler.
Âşıklar daha sonra birbirlerini sınayarak kendi ustalıklarını belli etmeye diğerini ise güç duruma düşürmeye çalışmaya başlar. ( bkz Âşık Şiirinde Atışma Deyişme Karşılaşma Meydanlaşma)
Merhabalaşma, giriş bölümüdür. Âşıklar, birbirlerini ve dinleyicileri "Hoşgeldiniz", "Sefa geldiniz", "Merhaba" gibi sözcüklerle rediflerine bağlanan kafiyelerle dörtlükler kurarak selamlar. İkinci bölümde ise âşıklar kendi ustalarının şiirlerinden örnekler söyler. (örnek :Aşiq Şenlik Şair Nebi Deyişme 2 )
Tekerleme adı verilen üçüncü bölüm ise atışmaların esas bölümüdür. Bu bölümde hane sahibi, içerdekilerin en yaşlısı, atışmayı düzenleyen kişi, kâhya olarak kabul edilen kişi veya program sunucusu âşıkların önüne bir ayak açar. Karşılaşan veya yarışmaya atışmaya karışan âşıklara kafiyeli bir söz söylemeye veya ilk ozanın söylediği ilk dörtlükteki kafiyeye “Ayak Ayak Açmak “adı verilir. ( bkz Askı İndirmek Ayak Ayak Açmak Nedir )
Âşıklar verilen bu ayak üzerinden deyişmeye başlar. Bu bölümün sonrasındaki amaç rakip aşığı söz söyleyemez hale getirmek ve mat etmektir. Âşıklar ustalıklarını bu bölümde gösterir. İlk ayak bitince diğer âşık yeni bir ayak açar. Deyişme sürdükçe ayaklar dar ayak halini alır. Yani gide gide kafiye zorlaştırılır. Zamanla atışma âşıkların bir birlerine sorular sorup cevaplar istediği muammalı atışmalar haline dönüşür. Âşıklar böylece birbirlerinin bilgi, beceri ve hünerlerini ölçerek karşısındakini söz söylemez hale getirmeye çalışır. Cevap veremez hale gelen âşık yarışmayı kaybeder. Kazanan âşık ise askıyı indirmiş olur.
Atışmalarda âşıklar muamma sormanın yanı sıra Lebdeğmez dedikleri atışma modellerini de uygulayabilir. Veya yarışmalar lebdeğmez veya muamma üzerine de kurulabilir. Lebdeğmez atışmasına giren âşıklar dudaklarının arasına bir iğne yerleştirir. ( bkz Lebdeğmez Nedir Tüm Özellikleri ve Örnekler ) Böylece dudakların birbirine değmesiyle çıkan harfleri kullanmadan "dudakdeğmez" denilen şiirleri söylemeye başlarlar. Bu nedenle âşıklar "doğaçlama" olarak, içinde b, f, p, m, v harfleri bulunmayan sözcüklerden kurulmuş şiirler söylemek zorundadırlar. Böylece âşıklar içinde sözcükler b, f, p, m, v harfleri olmayan deuişler diyerek hem çalarlar hem de karşılarındaki âşık ile atışırlar. ( Örnek : ŞU GÖNÜL GAZELİ )( Lebdeğmez )
Atışmalarda başvurulan diğer bir deyişme çeşidi de taşlamadır. Âşıklar birbirlerini taşlayarak üste çıkmaya çalışır. Diğer aşığın sinirlerini bozarak mat etmeye çalışır. Bir atışma da lebdeğmez, muamma ve atışma türlerinin hepsine de başvurulabilir. Söz söyleyemez hale gelen âşık mat olmuş sayılır. Yarışmayı kazanan âşık askıdaki hediyelerden birisini kazanmış olur.[3]
Daha sonra âşıklar uğurlama bölümü ile atışmayı sonlandırır.[4]
Tekkellüm Bölümünden Bir Örnek
Şaşkın düşünceli gezer bu âşık
Delilerle sıkı arası vardır
Bazı yiğit olur bazı dolaşık
Bunun eğlencede firesi vardır Fidanî
Sen bizi mestane diye kınama
Gülüp oynamanın sırası vardır
Aşk beni âleme etti sinema
Elimin yüzümün karası vardır Feymanî
Göllerde sulanır dağda yayılır
Zayıflamış kemikleri sayılır
Sıkışınca hemen düşer bayılır
Şu bizim âşığın sarası vardır Fidanî
Çile ile dert binasın öreriz
Biz bu sırra sabır ile ereriz
Cezbe-i Rahman’a aşkla gireriz
Âşıklığın bir de burası vardır Feymani
Bedahet Bedahaten ve İrticalen Nedir.
· İrticalen Nedir ( İrticalen Şiir Söylemek )
· Âşık Şiirinde Atışma Deyişme Karşılaşma Meydanlaşma )
· Deyişme Atışma Nedir ve Nasıl Yapılır ?)
· Lebdeğmez Nedir Tüm Özellikleri ve Örnekler
KAYNAKÇA
[1] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/asik-siirinde-atisma-deyisme-karsilasma-meydanlasma/75777
[2] ttps://dogankaya.com/fotograf/karsilasma_-atisma-deyisme_kavramlari.pdf
[3] https://edebiyatvesanatakademisi.com/post/aski-indirmek-ayak-ayak-acmak-nedir/85019
[4] https://dogankaya.com/fotograf/karsilasma_-atisma-deyisme_kavramlari.pdf
