Leb kelimesinin Osmanlıca yazılışı: leb ~ لب şeklindedir.

Bu yazı da leb kelimesinin anlamı, lebdeğmez sanatının ne olduğu, lebdeğmez şiir sanatının nasıl yapıldığı,  lebdeğmez söz sanatının özelliklerini, leb değmez sanatının hangi harfler le yapıldığını anlatacağız. Ayrıca halk şiiri açısından leb değmez sanatının önemini,  aşık şiirinde leb değmezli atışma geleneğini; halk şiiri türlerinden birisi olan leb değmez örneklerini vermeye çalışacağız.  

Leb Farsça kökenlidir ve dilimize de Farsça dan girmiştir.  Kelimenin özlüklerdeki anlamları: dudak manasındadır. Leb kelimesinin dudak anlamı ile kurulmuş çok sayıda terkip ve tamlaması vardır.  “Şeker-leb : şeker dudaklı. Gonce-leb : konca gibi dudağı olan. leb-i âftâb : gölge. leb-i cânân : sevgilinin dudağı. leb-i derya (deniz dudağı) : mec. deniz kenarı. leb-i handan : gülen dudak. leb-i şefkat : şefkat dudağı. 2) uç, kenar. leb-i cû : ırmak kenarı. leb-i cûy-bâr v : su kenarı. leb-i hadrâ :ufuk.leb-i keştî-gâh :nehirlerin geçit yeri, boğaz, liman ağzı.leb-i sâgar ::: kadeh ağzı.” [1]Gibi.

Lebdeğmez ise dudakdeğmez anlamına gelen bir edebiyat terimi olmuştur. Bu terim halk şiirinde iki dudağın bir birine değmeden söylendiği kelime ve dizelerden oluşan – içinde b, p, f, m, v “  sessiz harflerinin olmadığı kelimelerden ve dizeler oluşan âşık edebiyatı nazım şeklinin adıdır.

Lebdeğmez Divan şiirinde içinde “b, p, f, m, v “   sessizlerinin olmadığı bir şiir yazmak anlamında bir söz sanatı olarak da kabul edilmiştir.  Âşık şiirinde ise bir şiir şekli- nazım şekli olarak kabul görmüştür.

“b, p, f, m, v “   sessizleri ön dudakta oluşan anacak ve ancak üst ve alt dudağın bir birlerine değmesi ile telaffuz edilebilen sessiz harflerdir.  Bu sessiz harflerin olmadığı kelimelerden oluşan dizelerle bir şiir söylendiğinde dudaklar bir birine değmeden bir şiir söylenmiş olacak bu şiir de lebdeğmez olmuş olacaktır.  

“b, f, p, m, v” Sessizlerine eski dilde  “ Huruf u şefeviye “ de denmiştir. Bu harfler sesli harflerden sonra ancak ve ancak dudakların bir birlerine değmesi ile söylenebilen harflerdir. İçinde bu harflerin olmadığı bir şiir yazmak ve sahnede söylemek âşık edebiyatı geleneğinde vardır.  Bu gelenek daha ziyade iki aşık tarafından seyirci önünde yapılır. Âşıkların dudakları arasına bir iğne konulur ve içlerinde “b, f, p, m, v” harflerinin bulunmadığı lebdeğmez söylemeleri istenir. Âşık içinde “b, f, p, m, v” harflerinden birisi olan bir kelime söylemeye kalkarsa dudakları birleşmek isteyeceğinden iğne dudağına batacaktır.

Böylece dudakları arasında iğne olan âşıkların izleyici önünde doğaçlama – irticalen – söyledikleri bu şiir ve atışma şekillerine lebdeğmez denmiştir. Anadolu aşık edebiyatında yaygın olan bu nazım şekli Azerbaycan edebiyatında da oldukça  popülerdir.

Lebdeğmez sanatı âşık edebiyatına mahsus bir şiir ve atışma şekli olmasına rağmen bazı divan şairleri de lebdeğmez örnekleri yazmışlardır.

Tarik-i aşka gir ehl-i Hüdâ ol
Gönül gel l’ayik-i  her i’tilâ ol
Dilersen dehrde âzâde serlik
Gurur- u câh ı terk eyle , gedâ ol

Sakın izhardan ağyâra halin
Yine sen derdine çâre resâ ol
Cidâl-i kîl ü Kale yok nihâyet
Ricâlüllâh ile hal-âşinâ ol

Çekil izzetle uzlet kûşesinde
Aziz ol derd-i şöhretden cüdâ ol

“Dokunmaz leb lebe Remzi okurken”
Dehân-ı dilbere nükte nümâ ol               Ahmet Remzi Dede

Ahmet Remzi Dede’nin yazdığı bu şiirin sadece makta beytinin ilk dizesi hariç diğer dizeleri lebdeğmez özelliğindedir.

• Bedahet Bedahaten ve İrticalen Nedir.
• İrticâl- İrticâlen Nedir.
• İrticalen Nedir ( İrticalen Şiir Söylemek )
• Âşık Şiirinde Atışma Deyişme Karşılaşma Meydanlaşma)
• Deyişme Atışma Nedir ve Nasıl Yapılır ?)
• Lebdeğmez Nedir Tüm Özellikleri ve Örnekler
• Leb Değmez Örnekleri ( Mizani- Kurbanoğlu- İlhami Demir- Ulvi Yürük)

Lebdeğmez  Örnekleri

Səhər çağı səyyad gəzər səhrada,
İllər ayrısıdır, nazlı yar gələ.
Qəza-qədərindən, ay yazıq ana,
Qalarsan intizar ay ilə-ilə.             Göyçeli Âşıq Ah ( 1801 - 1911)

Yağar leysan, dağlar qarı əridər,
Sel gələr dərədən ay eylər qıj-qıj.
Çaylar axar sellər, selə qarışar,
Səslənər, çağlayar ay eylər qıj-qıj.      Göyçeli Âşıq Ah ( 1801 - 1911)


 LEB DEĞMEZ ATIŞMA ÖRNEĞİ

Divani

Hicran yarası çekenin dideleri kan ağlar
Yolcu olsa yar yolunda uğradığı han ağlar
Dönen cihanın çarkında yok olur yiter âşık
Gökte kuşlar ah çekerler yerde de insan ağlar

Kurbanoğlu

Aşkın oduna yananın ahından cihan ağlar
Dideleri giryan gezer kahrından her an ağlar
Ne kendine izah eder ne de ele anlatır
Yürek yanar ciğer sızlar ağzında lisan ağlar   [2]  : Mustafa Ayaz , ( Karslı Aşık Mustafa  Kurbanoğlu )

Ayahlar alkanlı aşk diyarında
Her şâhısı derde salar gadınlar
Âşıkların yadıgarı yarında
Gandırır ahlını alar gadınlar.      İlhami Demir 

Hak seni yarattı ayakaltmda,
Takdire kararsın ikinci ana,
Yersin yer içersin yeşil giyersin,
Açlara yararsın ikinci ana.         İlhami Demir 1932-1987. Kars Arpaçay Şiirleri

Hüzünlüdür gece neşedir gündüz,
Acı ile tatlı doludur hayat.
Göklere yoldaştır ay ile yıldız,
Dostluğun en güzel yoludur hayat.     Ulvi Yürük ,



 KAYNAKÇA

• [1] https://www.osmanice.com/osmanlica-16236-nedir-ne-demek.html
• [2]