Düvaz Nedir Tekke Şiirinde Duvaz Örnekleri
Düvaz Nedir ve Düvaz Örnekleri
Tekke ve Zümre Edebiyatında kullanılan halk şiiri tarzında söylenen genellikle hece ölçülü, duraklı ve dörtlükler halinde yazılan, düvaze, imam da denilen On İki İmam'ı öven tekke şiiri türlerinden biridir. ( BKZ Tekke ve Zümre Edebiyatı Nazım ve Nesir Türleri Şairleri Genel Özellikler )
Duvaz kelimesi Farsça'da”oniki” anlamına gelen “düvazdeh” kelimesinden kısaltılarak oluşmuştur. Duvazlar, On İki İmam’ı öven nefes türlerinden biridir. Alevi Bektaşi şairlerde “ On İki İmam’a derin bir saygı ve bağlılık görülmektedir. Bu saygının sonucu olarak, ana teması On İki İmam olan düvâz-düvâzimam şiir türü ortaya çıkmıştır. Ozanlar, düvâz yazmayı-söylemeyi Alevî-Bektaşî olmanın bir gereği olarak kabul etmişlerdir… Düvâzlarda, İmâmiyye Şîası ve Hurûfîliğin On İki İmam anlayışlarının etkileri görülmektedir.” [1]
Dini Tasavvufi Âşık Edebiyatının ozanları biçimsel bakımlardan bir birlerine benzediği halde içerik bakımından çok çeşitli şiirler tasnif etmişler, her tarikat kendi anlayışına göre konular belirlemiş ve bu konulara dair söyledikleri şiirlere çok değişik adlar vermişlerdir. Bu şiirlerin büyük çoğunluğu, koşma veya semai düzeni ve ölçülerinde iken içerikleri belirli konulara göre şekillenmiş bu nedenle her tarikat kendine özgü içerikleri ifade eden şiirlere değişik adlar vermiştir.( bkz Tekke ve Tasavvuf Şiiri Türleri )
Bu neden le düvaz özel konulara sahip ve belli bir tarikata mensup şairlerin söylediği bir tekke şiiri türü olarak ortaya çıkmıştır. Düvaz, Alevi -Bektaşi edebiyatına ait bir nazım türüdür. Düvaz nazım türü Alevi Bektaşi Tarikatlarının Şems koluna mensup ozanlarının kullandığı bir nazım türü olmuştur.[2]
Şems koluna mensup şairler On İki İmamın meziyetlerini anlattıkları şiirlere düvaz adını vermişlerdir. Duvazlarda Hz. Ali, Al’i Aba ve sırasıyla diğer imamların isimleri zikredilir. On İkinci İmam Muhammed Mehdi’nin adıyla son bulur. Duvazlarda ehli beytin yanı sıra “ Al-i Aba’nın ( Bkz AL-İ ABA (Ehl-i Kısa , Pençe-i Al-i Aba, Hamse-i Ali Aba) ve On İki imamın her birinin adı ayrı ayrı zikredilir. “Düvâzlarda, Hz. Ali’den başlayarak, On İki İmam’ın isimlerinin yanında unvanları da belirtilmiş, imamlar zaman zaman genel ifadelerle methedilmişlerdir. On İki İmam’ı birer tarihî şahsiyet olarak görmelerine rağmen; İmamlarla ilgili anlatımlarında zaman zaman gerçeklikten uzaklaşmışlar, tarihî zeminden kayarak birer mitolojik kahraman haline getirmişlerdir. “ [3]
Duvazlarda Ehl-i Beyt ve On İki İmamın yanı sıra Hacı Bektaşi Veliden de söz edildiği dikkatlerden kaçmaz. Buna mukabil düvazlarda On İki İmam’ın ve Hacı Bektaşi Veli’den tarihi kimliklerinden ziyade sinkerit özellikleriyle söz edilir. Yani On İki İmam ve Hacı Bektaşi Veli gerçekteki dini ve tarihi kimliklerinden ziyade efsanelere karışan tarihi ve kimlikleri ile işlevlerinden kopmuş şekillerde anlatılır.
Bu nedenlerle Alevi Bektaşi şairler ve Şemsiler, bu nazım türünü Düvaz imam, düvaze veya imam olarak da adlandırmışlardır. Nesimî, Şâh Hatayî, Pir Sultan Abdal, Viranî ve Yeminî bu türde öenmli eserler veren şairlerdir. Düvalar zakirler tarafından saz eşliğinde ve cemlerde özel bir ezgiyle seslendirildiği, duvaz söylemeye ait özel makamların da olduğu bilinmektedir.
Alevi- Bektaşi şairlere göre bilinen ilk duvaz şairi Şah İsmail’dir. Sonraki dönemlerde Alevi Bektaşi şairlerin hemen hepis bu türde şiirler yazmışlardır.
Düvaz Nedir Tekke Şiirinde Duvaz Örnekleri
Şah-ı Merdan Ali (Dört Kapı İçinde) Duvaz
Alemlerin serverisin Düvazimam Maktel-i Hüseyin
Duvaz Örneği :
Gel dilber ağlatma beni Şah-ı Merdan aşkına
Dü cihanın raniması Şiir-i Yezdan aşkına
Şahım Hasan Pir Hüseyin Kerbela meydan için
Lütfedip bağışla cürmüm Ali süphan aşkına
İmam Zeynel Abidin'in abına umdumusa
Arayıp kendi özünde bakırı buldunusa
Ceddin evlad-i Muhammet Cafer'i bildin ise
Rahme gel ol Şah-ı Merdan Ali İmran aşkına
Seyit Musayı Kazım'dır ehl-i beytin serveri
Can-ı aşkı nuş edenler müpteladır ekseri
Şah-ı Şehidi Horasan İmam Rıza'dan beri
Müptelayı merhamet kıl kalb-i viran aşkına
Ey Virani çıkma yoldan doğru raha gel beri
Muhabbet şefkat senindir ey Hasan-ül askeri
Evliyalar serfirazı Hacı Bektaş-i Veli
Sen ganisin ver muradım devr-i mihtan aşkına
DUVAZ ÖRNEĞİ
Her sabah seherde ötüşür kuşlar
Allah bir Muhammed Ali diyerek
Bülbül de gül için figana başlar
Allah bir Muhammed Ali diyerek.
Dinleyelim gerçeklerin sesini
Çekelim Oniki İmam yasını
İmam Hasan içti ağu tasını
Allah bir Muhammed Ali diyerek.
Talibler de eleklerden elenir
Mü’min olan Hak yoluna dolanır
Şah Hüseyin al kanlara bulanır
Allah bir Muhammed Ali diyerek.
İmam Zeynel yetmiş pâre bölündü
Muhammed Bâkır’da rehber kılındı
Cafer-i Sâdık’a erkân çalındı
Allah bir Muhammed Ali diyerek.
Erenlerin kalb evinde yuvası
Serimize çöktü Şah’ın hevası
Kâzım Musa, Ali Rıza duâsı
Allah bir Muhammed Ali diyerek.
Taki ile Naki nûr oldu gitti
Hasan’ül-Askerî pîr oldu gitti
Mehdi mağarada sır oldu gitti
Allah bir Muhammed Ali diyerek.
Kur’an Muhammed’in virdine düştü
Dört kitap yazıldı dördüne düştü
Kul Himmet Ehl-i Beyt derdine düştü
Allah bir Muhammed Ali diyerek. [4]
KAYNAKÇA
[1] Fatih İYİYOL, ALEVÎ-BEKTAŞÎ GELENEĞİNDE DÜVÂZLAR-DÜVÂZİMAMLAR, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 6 Sayı: 27 Volume: 6 Issue: 27 , 2013
[2] Dr Aslan Tekin Edebiyatımızda Terimler, Elips Yyaınları, Ank. 2006, shf 101
[3] Fatih İYİYOL, ALEVÎ-BEKTAŞÎ GELENEĞİNDE DÜVÂZLAR-DÜVÂZİMAMLAR, Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, Cilt: 6 Sayı: 27 Volume: 6 Issue: 27 , 2013
[4] Besim Atalay, Bektaşîlik Edebiyatı, Matbaai Amire, 1340, İstanbul, s. 96; Yazma Cönk, vrk. 38/b.
