Edebiyat ve Mitolojide Elbruz Dağları

 Elbruz dağları silsilesi Hazar Denizinin doğusundan başlayarak İran’a kadar uzanan bir dağ silsilesinin adıdır.  Bu dağ silsilesi Kafkas dağlarının bir Hazarın Güneyinde kadar devam eden bir uzantısı olarak görülebilir. Nitekim Kafkas dağlarının en yüksek zirvesi olan Kafkasya sınırları içerisinde 5642 metreye kadar ulaşan zirve de Elbruz adını taşımaktadır.

Elburz dağları  İran’ın Kuzeyinde Hazar Denizinin güneyinde Mazenderan bölgesi ve Azerbaycan sınırından Hazar Denizi'nin güney kıyısı boyunca ilerleyip doğuda Türkmenistan ve Afganistan sınırlarında sonlanan bir sıradağ silsilesidir.  Bu sıradağların İran ve Mazenderan bölgesindeki en yüksek zirvesi ise 5610 metre yüksekliği ile Demavend dağı  ( bkz Mitolojide Demavend Dağı ) olmaktadır.

Azerbaycan, Gürcistan, Kafkasya ve İran ‘’da ki Türk devletleri ve Türk toplulukları nedeni ile şiirlerde, türkülerde, efsanelerde Şehname’deki pek çok destanda pek çok edebi metinde Elburz adı geçmektedir.

Elburz sıradağları sadece Kıpçak,  Kuzey ve Güney Azerbaycan edebiyat mahsullerinde değil Çerkez destanlarında halk türkülerinde, Fars destanlarında şiirinde de karşımıza çıkmaktadır. Kafkas topluluklarına ait birçok destan Elburz Dağlarını mekân olarak gösterir.  Fars edebiyatında "güneşin doğduğu yer", "yücelik" manasında iyi ruhların yaşadığı Mihr adlı tanrının makamıdır.  Bu dağlar İran mitolojisinde Saheb-e-Dilan (:'Kalbin Sahipleri')'nin  “mutluluk huzur, güç ve kutsallığı simgeleyen “ evidir. Elbruz ve Demavend dağında tanrısal güçler egemendir, şeytanlar yol bulamazlar.

Firdevsi Şehnameadlı eserinde  Denavende dağı ve Elburz’dan çok sık  söz edilir. Elburz Dağları ve Demavend Dağı  İranlıların mitolojik hükümdarı Cemşid-i Hurşit ‘in tahta çıktığı yer ve ülkedir. İran mitolojilerinde ve folklorunda  Anka'nın yurdu, şeytanların ve cinlerin hapsedildiği, üç başlı ejderin zincire vurulduğu dağ ve dağlardır.   Elbruz’un İran’daki en yüksek zirvesi  olan Demavend dağı İran mitolojilerinde  Zümrüd-ü Anka’nın yaşadığına inanılan zirvedir.

Elburz dağı, Rüstem ‘ in dedesi Neriman ‘ın Oğlu Zal'i ( Sam) terk ettiği dağdır. Neriman , saçları, kaşları bembeyaz olarak doğan oğlu Zal’ı Ehrimen’in soyundan gelen bir tür iblis zannetmiş ve oğlunu Elbruz dağına terk etmiştir.  Ancak bu dağ Simurg’un da yurdudur ve Simurg gelip  Rüstem’in babası Sam’ı bulup büyütür.  ( bkz Neriman Kimdir ( Rüstem-i Zal'ın Dedesi ))

İran’da  Mazenderan bölgesinde, 7 şehristan ve 11 bahşa ‘dan oluşan Elburz Eyaleti de vardır.

Elbruz dağlarında olsam yar

Bir çerkez kızı sevsem yar

Elimde akordiyon belimde balalayka

Şimdi Kafkasya da olsam yar