Gam Nedir Şiirimizde Gam ve Gam Çekmek

Gam  (  Gam çekme)

Osmanlıca yazılışı: gam  غم

Gam sözcğ Arapçadır. Arapçadaki gumûm kelimesi de gamdan gelir.  Gam kelimesinin sözlük anlamları :  : keder, tasa, kaygı dert şeklindedir. Defi gamm kelimesi ise kederini giderme anlamına gelmektedir.

Gam sözcüğü ile eski dilde pek çok tamlama kurulmuştur.

gam-ı aşk: gamı.
gam-ı eyyam: devrin gamı.
gam-ı ferda: gelecek kaygısı, yarın tasası.
gam-ı firkat: ayrılık gamı, uzaklık derdi.
gam-ı nermin :tatlı gam.
gam-ı zülf: zülfün gamı.
gam[m] yemek ::: keder ve tasa etmek.

Gam kelime ve terim olarak birçok manaya gelir ve birçok manada kullanılır.

Müzikte gam:“bir müzik parçasının kuruluş şekline göre (majör, minör) belirli bir kalıpta dizilen notalar topluluğudur.”

EDEBİYATTA VE ŞİİRLERDE GAM VE GAM ÇEKMEK 

Edebiyatta ise sözlük anlamı ile: Tasa, kaygı, üzüntü anlamlarına gelen bir kelimedir.  Mecazi olarak gam sözcüğü eski dilde esrar veya sevgilinin yanağındaki gamze için de kullanılmıştır. Arapçada kenevire, kınnep, beng’  ede esrar denmiş,  esrar  ve beng için  haşiş, gam, gubar, gubar-ı gam, gamze gibi sembolik anlamlar da verilmiştir. ( bkz Kabak Çekmek Nedir Beng Esrar İçmek ) Gam, Esrar kelimesi ile birlikte kullanılan, hatta çoğu zaman esrarın yerine kullanılan sözcüklerden birisidir. Şairler ve  edipler gam sözcüğünü  çoğunlukla esrar anlamında kullanmışlar, gam çekmek derken esrar çekmeyi kast etmişlerdir.  Pek çok beyitte gam ve gam çekmek kelimesinin  bu anlamda kullanıldığı görülür.  ( bkz, Esrar ve Divan Şiirinde Keyif -  Divan Şiirinde Esrar Ve Marijuana)

Bu nedenle gam çekmek deyimi divan şairleri tarafından  esrar çekmek, esrar içmek anlamlarında da tevriyeli olarak kullanılır.

Keyf-i gamı terk eyleye mi  arif-i bi kâr
Budur ezeli pişe-i  erbaba maarif                         Hayali

Mey-i dürd devr  içre  şimdi pehlevan-ı alemin
Bir ayag ile getirir arkasın yere gamın                          Hayali

Kuhne-i hazende  vakt-i seher yalnız bulup
Gam öldürürdü bendeni  afyon yetişmese           Ankaralı Dem’i

Mahmurî –i  gam  etti bizi sâgara muhtaç
Olduk yine sakî –i neşat – âvare  muhtaç        Sünbülzade Vehbi

Kendinden geçdi belâ güteleri hande ile
Meğer esrâr-ı gamın anları hayrân etdi                        Emrî

Bunlara mukabil gam  veya gam çekmek gerçek anlamları ile de kullanılır.  Gam kelimesi sevgilin yanağındaki çukur olan gamze sözcüğü ile  birlikte  kullanılıp hatırlanır. Daha doğrusu gam sözcüğü sesleri ve  sevgiliyi hatırlayıp üzülmek, onu özlemek anlamı ile birlikte düşünülür.  Divan şiirinde gam; sevgilinin ayrılığı, sevgiliden  ayrı  kalmak, dosttan ayrı kalmak,  olduğu için   çoğu kez  bezm-i gam, girdab-ı bela, veya bezm-i belâ olarak karşımıza çıkar.  Bu durumlarda ise “gam”  hep üstünde durulan ama  kendisi tellafuz edilmeyen  bir konudur

Gitdin ammâ ki kodun hasret ile cânı bile
İstemem sensiz olan sohbet-i yârânı bile 

Devr-i meclis bana girdâb-ı belâdır sensiz
Mey-i zehrâb-ı sitem sâgâr-ı gerdânı bile      Neşati

Dilde gam var şimdilik lûtfeyle gelme ey sürûr
Süzme çeşmin gelmesin müjgân müjgân üstüne             Rasih

Her yana kim döner yüzüm dostu görür anda gözüm
Çün bu gamından gam yedim şâdân u mesrûr olmuşum    Ahmedi.

Beni devrân eger kim âhir etse
Ne gam her âhirün bir evveli var         Hayâlî Bey

Gül-i neşâtumı pejmürde itdi sarsar-ı gam.
Sehâb-ı lutfun ile eyle anı tâze vü ter                  ŞEYHÜLİSLAM YAHYA

Gam Çekti Gönül Tâli'i Yâr Olmadı Gitti
Bir Gün Bile Ömründe Bahar Olmadı Gitti           La edri

Gam sözcüğü genellikle gurbet, türkülerinde, sevgiyle ve sılaya çekilen keder anlamında karşımıza çıkar. Gam sözcüğü gam çekmek anlamı ile  şiirimizde en çok kullanılan kelimlerin başında gelir.  Gam, gam çekmek gamlanmak    halk ve çağdaş şiirimizde de sık sık karşımıza  çıkar.

Gam zedeler gam zedeler
Gam vurur gam zedeler
Sinemi Hakkak delmez
Delerse gamze deler                  Mani

Kem gözler  iyi göremez 
Gamlanma gönül gamlanma 
Bin kaygu bir borç ödemez 
Gamlanma gönül gamlanma     Karacaoğlan

Gam çekme haline divane gönül
Sana da bulunur elde neler var
Ayva mı turunç mu nar mı istersin
Sun elini beri de ya dost dalda neler var.   Karacaoğlan